Жорж Санд

Жорж Санд, шын есімі – Аврора Дюдеван (фр. George Sand; 1 шілде 1804, Франция, Париж – 8 маусым 1876, Ноан-Вик) – француз жазушысы. XIX ғасырдың 30-жылдарында Францияда жазушы Аврора Дюдеванның аты шықты, бірақ әдебиетте ол Жорж Санд деген бүркеншік атпен белгілі болды.

Жорж Санд
Туған кездегі есімі	Амандина Аврора Люсиль Дюпен
Туған күні	1 шілде 1804 (1804-07-01)
Туған жері	Париж, Франция
Қайтыс болған күні	8 маусым 1876 (1876-06-08) (71 жас)
Қайтыс болған жері	Ноан-Вик, Франция
Азаматтығы	Франция
Мансабы	жазушы
Бағыты	романтизм
Шығармалардың тілі	француз
Қолтаңбасы
Ортаққордағы санаты: Жорж Санд

Өмірбаяны

Аврора Дюдеван дәулетті жанұяда дүниеге келген. Әжесі Аврора Дюпен текті әулеттен шыққан, француз революциясынан көп зардап шегіп, жесір қалған соң жалғыз ұлы Морис Дюпеннің (1778-1808) жақсы білім алуына көңіл бөледі. Бірақ қанша классикалық білім алып, музыканы ерекше сүйетіндігіне қарамастан Морис кейін әскери қызметке кіріп, адъютант болады.

Директория уақытында өз қызметін қатардағы солдат ретінде бастаған Морис Дюпен Итальяндық кампанияда жүріп, офицерлік шенге ие болады. Бірақ, бірнеше ай өткен соң Морис кенеттен (аттан құлап) қайтыс болады. Ал оның артында қалған қызы Аврора әжесінің қолында тәрбиеленеді. Әкесінің тәрбиешісі болған Дешартр кейін кішкентай Аврораның да тәрбиешісі болады; одан жас қыз латын тілін, әдебиетті, түрлі ғылымдарды қызыға оқыса, ал әжесінен сурет салуды, кесте тігуді, күйсандықта ойнауды үйренеді. 14 жасында Аврора Париждегі Августин әйелдер монастыріне барып, жақсы білім мен діни тәрбие алып шығады.

Әке жылуын көрмей өскен Аврора кішкентайынан ер мінезді, батыл, айтқанынан қайтпайтын қайсар қыз болып өседі. Әжесі Дюпен де Франкей немерелеріне жақсы білім беруге тырысады. Аврора мен оның ағасы Ипполиттің оқытушысы поместье басқарушысы, әкесі Морис Дюпеннің бұрынғы тәлімгері Жан-Франсуа Дешартр болды. Мәнерлеп оқуды, жазуды, арифметика мен тарихты оқытумен қатар, керемет музыкант болған әжесі Аврораны клавесинада ойнау мен ән айтуды үйретеді. Әдеби көркем шығармаларды оқуға деген құмарлықты да Аврора әжесінен жұқтырды. Ер адамның киімі жүріп-тұруға, серуендеуге, аңға шығуға және атқа мінуге қолайлы болғандықтан Аврора жастайынан еркекше киім киіп жүруді дағдыға айналдырды.

1818 жылдың 12 қаңтарында Аврораны әжесі Августиндік католиктік монастырьге береді. Аврора бұл монастырьге тез үйренеді. Религиялық әдебиеттермен тереңірек танысқан жас қыздың жүрегін мистикалық ой жаулап алады. Оның діни әлемді жанына жылы қабылдағаны соншалық, ол ұйқтамай, тамақ ішпей, ең ауыр жұмыстарды атқарып, монахиня болуға шешім қабылдайды. Тіпті, өзін қасиетті Тереза-анадай сезінген кездері де болды. Бірақ оның тәлімгері аббат Премор, адам өзінің өмір сүру ортасын, әдеттерін өзгертпей-ақ, құдай алдындағы міндетін атқара алатындығын түсіндіріп, Аврораны райынан қайтарды. Бастапқыда монастырьға келуден қатты қорыққан Аврора оны кейін өз жазбаларында «мен үшін жер бетіндегі жұмақ болды» деп жазады.

1820 жылы Аврора Ноанға әжесіне қайтып келеді. Денсаулығы қатты нашарлаған әжесі паралич болып қалғанда, Дешартр имениенің бүкіл билігін Аврораның қолына береді. Бұл уақытта билеу құқығын ие болған Аврора еркін өмір сүрді, сүйікті тұлпары Колеттке мініп, көп уақытын серуендеумен өткізді. Сонымен қатар, философиялық әдебиетпен айналысып, Шатобриан, Боссюэ, Монтескье, Аристотель, Паскаль еңбектерін оқып танысады. Әсіресе, Руссо еңбектеріне ерекше табынып, тамсанып, қызығып оқыды, «тек Руссо еңбектерінде ғана адамзат баласын теңестіріп, бауырластыратын шынайылық бар» деп түсінді.

Дюпен де Франкей 1821 жылы 26 желтоқсанда қайтыс болады. Оның Аврорамен қоштасқанда айтқан ең соңғы сөзі: «Сен өз өміріңдегі ең адал досыңнан айрылып отырсың» болды.

1822 жылы Аврора әкесінің досы полковник Ретье дю Плессидің үйінде барон Казимир Дюдеванмен танысады (1795-1871). 1822 жылдың қыркүйегінде олар Парижде некелесіп, Ноанға келіп орналасады. Бірақ олардың көзқарасы мүлде екітүрлі болды. Аврора некеде өз бақытын таппайды, өнерді жақсы көрмейтін күйеуіне көңілі толмайды, екеуінің арасында түсініспеушілік орын алады.

Жорж Санд Ноанда 1876 жылы 8 маусымында 72 жасқа келіп қайтыс болады, ол өз оқырмандарына 90-ға жуық роман жазып қалдырды. Оның қазасы туралы естіген Гюго: «Өлген адамды жоқтап, мәңгі өлмейтін адамды қарсы аламын» деп жазды.

Шығармашылығы

Оның “Индиана” (1832), “Лелия” (1833), “Жак” (1834) атты алғашқы романдары француз романтизмі әсерімен жазылған. Жорж Санд бұл шығармаларында қоғамдағы әйел теңдігін көтереді. 1848 жылғы халық қозғалысы қарсаңында Жорж Санд “Дүниені айналып шығу саяхатына қатысқан жолдас” (1840), “Орас” (1841), “Антуан мырзаның күнәсі” (1846) т.б. әлеуметтік романдарын жазды. Осы кезеңдегі публицистикаларында (“Саясат және социализм”, “Қара аңғардан шыққан кедейдің хаты”, “Париж жұмысшылары”, т.б.) қаламгер қарапайым халықтың ауыр тұрмысын көрсетті. Жазушы “Консуэло” (1842 – 43) романында өнерді жасаушы халық екенін, шексіз байлық үстемдік еткен қоғамда өнер жолы ауыр болатынын суреттеді. “Кішкентай Фадетта” (1849), “Жолдан табылған Франсуа” (1850), “Қоңырау қағушылар” (1853) атты повестерінде француз ауылының тұрмыс-тіршілігін бейнеледі. 1848 жылғы маусым оқиғаларынан кейін Жорж Санд қоғамдық қызметке көп араласпай романтизм әсерімен бірнеше роман (“Аққала”, 1858; “Жан де ля Рош”, 1859) және “Менің өмір тарихым” (1854 – 55) атты көптомдық мемуарларын жарыққа шығарды. 19 ғасырдың 40-жылдары Жорж Санд Ресейде ең танымал жазушы саналды. Оның шығармаларына орыс жазушылары И.С. Тургенев, Н.А. Некрасов, Ф.М. Достоевский, сыншылар В.Г. Белинский, Н.Г. Чернышевский, А.И. Герцен құрметпен қарады.

Жорж Санд әдебиетке Виктор Гюгодан кейін еніп, қоғамда өз орнын тапты. Оның шығармашылығының шарықтау шегі 30-40 жылдар аралығына сәйкес келді.

Шығармашылық жолы. Жорж Сандтың "Индиана" (1832), "Лелия" (1833), "Жак" (1834) атты алғашқы романдары француз романтизмі әсерімен жазылған. Жазушы бұл шығармаларында әйелдерді күң тұтқан буржуазиялық неке тәртібіне қарсы шықты, әйел теңдігін жақтады.

Суреткердің негізгі романдары: «Мельхиор» (1832), «Кора» (1833), «Метелле» (1834), «Мозайка шеберлері» (1838), «Пиччинино» (1847), «Мон-Ревеш» (1853), «Менің өмірімнің тарихы» (1855), «Маркиз де Вильмер» (1861), «Нанон» (1872) т.б. Жалпы, Жорж Сандтың 100-ден астам прозалық туындылары бар.

Жорж Сандтың алғашқы романы "Индиана" – романтикалық сарында жазылған роман, бірақ ол романтикалық романның шегінен шығып кетті, себебі Жорж Санд өз кезеңінің көкейкесті мәселелерін қозғады. "Индиананың" алғашқы сыншысы Бальзак жазушының талантын бірден байқап, роман туралы өз пікірін былайша жеткізді: "бұл кітап – шындықтың фантастикаға, біздің заманның ортағасырға қарсы реакциясы. Роман қарапайым тілмен жазылса да, оның астарында терең ой жатыр".

Жорж Сандтың «Индиана» шығармасы да үлкен табысқа жетіп, Бальзак пен Гюстав Планш романға жоғары баға береді. «Индиана» романының арқасында Жорж Санд «Ревю де Де Монд» газетімен келісімге отырып, қаржылық тәуелсіздікке қол жеткізеді. Бальзак пен Жорж Санд шынайы достық қарым-қатынаста болды. 1841 жылы Бальзак "Екі жас келіншектің естелігі" атты романын Жорж Сандқа арнап жазды.

Жорж Сандтың "Индиана" романын жазудағы мақсаты – әйел теңдігі, оның ішкі сезімі.

Сандтың "Лелия" романы – автобиографиялық роман болып табылады. "Лелияда" Жорж Санд өзінің басынан өткен күмән, үрейін, қорқыныш пен ізденістерін бейнелейді. Бұл роман – өмірде өз орнын таба алмаған адамның трагедиясы.

1830-жылдардың ортасында Жорж Санд қоғамдық және саяси өмірге мүлде араласпау қателік екенін түсінді. Жорж Сандтың шығармашылығы мен дүниетанымында маңызды бетбұрыс болады. Оның шығармаларында жаңа идеялар мен жаңа образдар көрініс табады.

1848 жылғы революция қарсаңында, яғни жұмысшы қозғалысының күрт күшейген тұсында Жорж Санд "Дүниені айналып шығу саяхатына қатысқан жолдас" (1840), "Орас" (1841), "Антуан мырзаның күнәсі" (1846) басқа да әлеуметтік романдарын жазды. Бұларда қарапайым халықтың өкілдері жағымды кейіпте көрінді. Буржуазиялық қоғамды аяусыз шенеп, баюға деген құмарлықты, жеке меншікті қатал сынады. Осы кезеңдегі Жорж Санд шығармаларының идеялық бағытына социалист утопистердің әсері зор болды. Оның осы бағытпен жүруі екі утопист – Пьер Леру және Ламенне есімдерімен байланысты. Олармен жазушы өте тығыз қарым-қатынаста болған және утопистердің ілімі оған үлкен ықпал еткен.

Утопист Пьер Леру Жорж Сандқа қатты әсер етті. Екеуі 1841 жылы "Тәуелсіз шолу" журналын басып шығарды, дәл сол жылы "Орас" романы осы баспа бетінде жарық көрді.

Бұл роман – Жорж Сандтың ең жақсы туындыларының бірі. Романның бас кейіпкері Орас провинциядан Парижге мансап қуып келеді. Орастың ата-анасы баласының білім алуына жағдай жасап ешнәрсесін аямайды. Бірақ Орас өзін басқалардан жоғары ұстап, оқығысы, еңбектенгісі келмейді. Достары мен көңілдестерінің арқасында "паразиттік" өмір сүруді қалайды.

«Тәуелсіз шолу» журналының беттерінде Жорж Сандтың «Консуэло», «Графиня Рудольштадт» романдары жарияланып отырды. Жорж Санд пролетарлар ортасынан шыққан Савиньен Лапуэнт, Шарль Маг, Шарль Понс сынды жазушыларға қолдау жасап, олардың шығармаларын ел арасында насихаттап отырды («Пролетарлар поэзиясы туралы диалогтар», 1842). Жазушының «Ел кезуші көмекші шебер», «Анжибодан шыққан диірменші» атты жаңа романдарында пролетариаттардың жақтаушысы «атақты байлардың менмендігіне» қарсы қойылып суреттеледі.

1840-жылдардың публицистикасында Жорж Санд "Саясат және социализм", "Қара аңғардан шыққан кедейдің ханы", "Париж жұмысшылары" шығармаларында еңбекшілердің қаналуын көрсетті, буржуазиялық тәртіптің алдампаз аярлығын әшкереледі.

Оның католиктік религияны орынсыз сынға алған «Даниелла» (1857) атты романы үлкен дау-дамай тудырып, оны жариялаған «Ла Пресс» газеті мүлде жабылып қалды.

"Кішкентай Фадетта" (1849), "Жолдан табылған Франсуа" (1850), "Қоңырау қағушылар" (1853), "Вальведр", "Маркиз Вильмер" атты повестерінде Жорж Санд жазмышпен келісушілікті, тағдырға мойынсұнуды уағыздады.

Роман, повестер жазумен қатар, Жорж Санд "Викторияның күйеуге шығуы" атты пьеса жазды. Бұл пьеса 1851 жылы Париж сахналарында қойылды.