Жоқтау күйлер

Жоқтау күйлер – қайтыс болған адамдарға, жер-су, қимас доспен қоштасу тақырыбына арналған музыкалық шығармалар; күй жанрының бір түрі. Домбыра, қобыз, сыбызғы, т.б. аспаптарда орындалады. Жоқтау күйлернің байырғы үлгілері ауыз әдебиетіндегі аңыз-әңгімелердің мазмұнымен сабақтас келеді. Мысалы, “Жетім қыз” күйіндегі қыздың ағасын, “Қалипа-Қалыш” күйіндегі Дәлбек батырдың сүйген қызы Қалышты жоқтауы. Жоқтау күйлернің қазақ халқының ұлттық музыкалық мәдениетіндегі күй жанрының бір түрі ретінде қалыптасуына 1723 – 1729 жылдардағы жоңғар шапқыншылығы, “Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама” кезеңі үлкен әсер етті. Жоқтау күйлер, негізінен, қоштасу, сыңсу, естірту, көңіл айту, жұбату, т.б. әдет-ғұрыптық ән-әуендер стилімен сабақтас. Ертедегі жоқтау күйлер қобыз бен сыбызғыда орындалса, 18 ғасырдан бастап, көбінесе, домбырада тартылған. Дәулеткерейдің “Салық өлгені” (1871), Салауаткерейдің “Салауат күйі” домбырада, ал аңызға айналған Қорқыт ата күйлері, Ықыластың “Ерден күйі” қобызда орындалатын жоқтау күйлернің үздік үлгілері болып саналады. 19 ғасырдағы Сейтектің “Заман-ай” мен “Он алтыншы жылы”, Байсеркенің “Баламның өліміне” күйі, Қазанғаптың “Жұртта қалғаны”, сондай-ақ халық күйлері – “Сарыөзен”, “Жетім”, “Бозінген”, т.б. жоқтау күйлерне жатады. Жоқтау күйлер қайғылы сарында болғанымен, олардың отансүйгіштік рухы басым, оптимистік әуені мол.

Сілтеме

Қазақ энциклопедиясы