Жылдық ағынды

ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫ– 1) өзен алабынан бір жыл ішінде ағып жиналатын судың мөлшері. Кез келген өзен қимасында жылдық ағынды мерзімдік өзгерістерге ұшырап отырады, себебі, ол климаттық факторларға, оның ішінде жауын-шашын мен булануға тәуелді. Бұлардан Жылдық ағындының құбылмалылығына физикалық-географикалық факторлар да әсер етеді, олар алаптың ауданы мен сұлбасы, жер бедері, алаптың топырақ және өсімдік жамылғысы, көлдер мен ормандардың орналасу жағдайы, т.б. Жылдық ағындыныңның құбылмалылығы циклдік сипатқа ие. Циклдік сипат сулы жылдар қуаң жылдардың белгілі бір тұрақтылықпен алмасып отыруымен айқындалады. Циклдер бір-бірінен ұзақтығымен әрі орташа көрсеткіштен ауытқу дәрежесімен ерекшеленуі мүмкін. Кейбір циклдер айқын көрініске ие болса, басқа жағдайларда сулы жылдар ішінде жекелеген құрғақшылық жылдары немесе қуаңшылық жылдар циклінде жеке сулы жылдар кездесуі мүмкін. Ағынды құбылмалылығының циклдік сипаты тұйық көлдердің деңгейлерінің тербелуінен анық көрінеді. Өзендердің сулылығы мен көлдердің деңгейінің циклдік кұбылмалылығы күннің белсенділігіне, оған тәуелді атмосфера циркуляцияға тәуелді. Атмосфера циркуляция жер шарындағы жауын-шашын мен буланудың таралуын қамтамасыз етеді. Көп жылдық мерзімдегі жылдық ағындының орташа арифметикалық мәні жылдар саны көбейгенімен айтарлықтай өзгеріске ұшырамайтын болса, ағындының бұл мәнін қалыпты Жылдық ағынды дейді. Бұл мәнге өзеннің сулылығының құбылмалылығы толық циклдерді қамтитын мерзімде жақындайды; 2) су жиналатын немесе өзен алабын шектеуші тұстама арқылы бір жыл ішінде ағып өтетін су көл. 1 млн. м3 (жыл немесе км3) жыл шамасымен өлшенеді. Мысалы, Іле өзенінің Қайрылған бекеті тұстамасындағы көп жылдық орташа Жылдық ағынды көл. 12,65 км3.

Дереккөздер

"Қазақ Энциклопедиясы"