Жүк айналымы

Қысқаша мәлімет

Жүк айналымы – жүк тасымалдайтын көлік жұмысының негізгі экономикалық көрсеткіші. Оның көлемі тасымал қашықтығымен және белгілі бір уақытта тасылған жүктің салмағымен өлшеніп, тонна-километрмен есептеледі. Жүк айналымы көлік түрлеріне қарай ажыратылады: автомобиль көлігінің Жүк айналымы – жүк таситын автомобиль көлігі жұмысының көлемі, ол бір сапарда тасылған жүкті сапар қашықтығына көбейтіп, кейіннен барлық сапарлар бойынша тасылған жүктердің көлемін қосу жолымен айқындалады; әуе кемесінің Жүк айналымы – әуе кемесімен тасылған пошта мен жүктердің көлемі, ол орындалған ұшу сапарлары бойынша бір сапарда тарифтік қашықтыққа әкетілген пошта мен жүктердің көлемін қосу жолымен айқындалады; өзен көлігінің Жүк айналымы – жүк таситын өзен көлігі жұмысының көлемі, ол әрбір жөнелтілген жүктің салмағын жүк жөнелтілген және жүк жеткізілген порттар (айлақтар) арасындағы ең жақын кеме жолы қашықтығына көбейтіп, барлық жөнелтімдер бойынша алынған нәтижелерді қосу жолымен есептеледі; теміржол көлігінің Жүк айналымы – жүк тасымалданатын т. ж. көлігі жұмысының көлемі, ол нақты темір жол қатынасы бойынша тасылған жүктердің қосынды көрсеткішін сипаттайды, жөнелтілген жүктерді ең қысқа тасымал қашықтығына көбейтіп, есепті кезеңде барлық тасылған жүктердің қосындысын шығару жолымен айқындалады; теңіз көлігінің Жүк айналымы – жүк таситын теңіз көлігі жұмысының көлемі, ол жүк жөнелтілген және жүк жеткізілген порттар (айлақтар) арасындағы миль есебімен есептелетін ең қысқа теңіз жолы қашықтығына тонна есебімен әрбір сапарда жөнелтілген жүктің салмағын қосып шығару жолымен айқындалады; құбыр желісінің Жүк айналымы – құбыр желісі жұмысының көлемі, мұнайды, мұнай өнімдері мен газды құбырмен тасымалдау жұмысының көлемін сипаттайды, ол бас сорап стансасының коллекторынан зауыттың, құю бекетінің, мұнай қоймасының, газ бөлу жүйесінің, т.б. коллекторына дейінгі қашықтыққа тонна есебімен айдалған мұнай (мұнай өнімдері, газ) көлемінің қосындысы ретінде айқындалады. Қазақстанда 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда көліктің барлық түрлері бойынша Ж. а. 29 пайызға көбейді. Темір жол көлігі алыс қашықтыққа жүк тасымалдау бойынша жетекші сала болып табылады. Жүк айналымының жалпы көлемінде оның үлесі 2000 жылы 50 пайыздан астам болды. Темір жол көлігімен тасылатын жүктің құрылымы соңғы 10 жылда едәуір өзгерді. Отын-энергетикалық жүктердің: тас көмірдің, мұнай мен мұнай өнімдерінің үлес салмағы артып келеді. Сыртқы сауда қатынастарының серпінді түрде дамуы Еуропа мен Азия арасындағы жүк тасқынының өсуіне мүмкіндік туғызып, көлік дәліздерін қалыптастыруға алғышарт жасады. Республикада 2000 жылы барлық көлік түрлерімен 682,5 миллион тонна жүк тасымалданды, соның ішінде темір жол көлігімен 171,8 миллион тонна, автомобиль көлігімен 371,4 миллион тонна, өзен көлігімен 0,45 миллион тонна, құбыр желісімен 138,8 миллион тонна, әуе көлігімен 0,02 миллион тонна жүк тасылды. Жүк айналымында құбыр желісінің үлесі 1991 жылы 2,2 пайыздан 2000 жылы 42 пайызға артты. 1997 жылдан газ транзиті іске қосылды.

Сілтемелер

• Темір жол
• автомобиль
• Еуропа
• Азия