Жұмағали Саин

Жұмағали Саяұлы Саин (1912-1961) - ақын, екінші дүниежүзілік соғыс ардагері. Алматы, Көкшетау қалаларының орталық көшелеріне, Арықбалық ауданындағы орта мектептердің біріне есімі берілген. "Еңбек Қызыл Ту" орденімен және медальдармен марапатталған.

Ақынның өмір жолы

Жұмағали Саин 1912 жылы қазіргі Көкшетау облысының Арықбалық ауданында (бұрынғыша: Ақмола губерниясы, Көкшетау уезі, Жыланды болысында «Баян» көлінің жағасында) Сая Тілеубердіұлының семьясында туады. Сая Тілеуберді ұлы кедей болғанымен, өзін қадірлей білетін, ауыл үстемдеріне бас ие қоймайтын тәкаппарлау адам екен. Саяның өлеңшілікке, домбыраға үйірлігі болған. Жұмағали төртке келгенде шешесі Бәдігүл, беске шыққанда әкесі Сая қайтыс болып, жас бала әкесінің інісі Сыздықтың қолында тәрбиеленеді. Бұдан кейін біраз жыл бойы Жұмағали үшін жетімдік, мұқтаждық, әркімнің қабағына қарап жаутаңдайтын өмір басталады.

Жеті жылдық мектепті бітірген соң, бірнеше жыл ауылда сауатсыздықты жою ісіне араласқан. 1930 жыл Мәскеудегі «Цветметзолото» институтында, 1930 — 1932 жж. Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында оқыған. «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінің әдебиет және өнер бөлімін басқарды. Қазақстан Жазушылар одағында жас жазушылар секциясының меңгерушісі, "Көркем әдебиет" баспасында директор болып істеген. 1941 — 1944 жж. арасында Ұлы Отан соғысы майданында болып, Украинада партизандар отрядын басқарған. Отан қорғау жолында көрсеткен жауынгерлік ерліктері үшін медальдармен марапатталған.

1944—1947 жж. Қазақ мемлекеттік филармониясы халық шығармашылығы үйінің директоры, 1950—1957 жж. «Жаңа өмір», «Әдебиет және искусство» (қазіргі «Жұлдыз») журналы редакторының орынбасары, 1960— 1961 жж. «Қазақ әдебиеті» газетінің редакторы болады. 1944 жылы «Жорық жылдары» атты өлеңдер жинағы басылады.

Өлеңдері Орталық баспада және Украина журналдарында да жарияланған, жеке кітап боп басылған.

Оқуы

1923 жылы Жұмағали Көкшетаудағы панасыз балаларды тәрбиелеп оқытатын коммунаға алынады. 1928 жылы сонда жеті жылдық мектеп бітіреді, пионерге, одан кейін комсомолға өтеді. Бір жыл Петропавлдағы педтехникумда оқыған Ж.Саин бір қыс Москвадағы түсті металл институтында оқиды.

1931 —1932 жылдарда Алматыда ҚАЗПИ-де оқиды.

Қызметі

1932—1934 жылдары ол Қарсақпайда қалалық оқу бөлімінің бастығы және мектепте сабақ жүргізеді.

1934—1937 жылдары Саин Алматыда комсомол жұмысында және «Лениншіл жас» газетінде қызмет істейді.

1937—1941 жылдары көркем әдебиет баспасының редакторы және жазушылар ұйымында балалар әдебиеті бөлімін басқарады.

Соғыс жылдары

1941 жылдан 1944 жылдың күзіне дейін Ұлы Отан соғысына қатысады.

Жұмағали майданда 102-ші атқыштар дивизиясының 410 полк ротасында политрук болып істейді. Бұл әскери дивизия Украинада ұрыстар жүргізеді. Политрук Ж.Саин жан аямастық патриоттықпен талай қанды ұрыстарға қатысады.

Кезекті бір үлкен ұрыста Ж.Саин қызмет еткен дивизия қоршауда қалады. Қатары біртіндеп селдіреген жауынгерлер партизандық күреске кіріседі. Ж. Саин басшылық еткен партизан отряды да көптеп ұрыс жүргізіп, гитлершіл жауға қырғын болып тиеді.

Сондай үлкен ұрыстардың бірінде 1942 жылдың аяғында Ж.Саин кеудесіне өткен оқтың жарқыншағы өкпесіне тоқырап, ауыр жараланады.

Қоршаудағы партизандар Саинды Украинаның Луганск облысы, Кременск ауданы, Пшеничный хуторында тұратын Донбастың қарт шахтёрі, патриот Михаил Масловтың үйіне орналыстырады. Фашистер оқупациясында отырған Михаил Масулов Жұмағалиға әкедей, қызы Ефросиния дәрігердей, туған қарындасындай болып, тік тұрып күтеді, өлімнен арашалап алады. Тіміскіген жау біліп қалса бәрін атып, болмаса азаппен қорлап өлтіретіні сөзсіз. Сондай жағдайда Масловтардын, Саинға жасаған болыстығы, аяушылығы, жылға жуық асырап, сақтап, ауыр жаралы күйінде күтіп істеген қызметі тек совет жағдайында болатын адамгершілік, достық, ізгілік, асқақ мейрімділік, бірнеше буын дарынды қаламгерлеріміз рухтана жыр етерлік қасиеттер.

Жорықтағы өмірді, партизандар өмірін, олардың теңдесі жоқ патриоттық қимылдарын Жұмағали Саин өзінің дарынды өлеңдерімен еселей, бірнеше дүркін жыр етті. Алайда бұл тақырып қаламгерлеріміз талай рет оралып, партизандар қимылын, Масловалардын адамгершілік, ерлік, патриоттық қасиеттерін, Ж. Саинның өзінің тамаша ерлік, партизандық, ақындық, адамгершілік сипаттарын ұшқыр шабытпен жыр етуді керек етеді.

1944 жылдың күзінде майданнан оралған Жұмағали туралы Сәбит Мұқанов былай дейді: «Поезбен келе жатыр» деген хабарын алғаннан кейін, әйелі Екатерина Михайловна екеуміз қарсы алдық. Жүдеп біткен Жұмағалидың аяғын зорға басарлық қана халі бар екен. Пәтеріне сүйемелдеп әкеп, тыныс тапқаннан кейін білсек, былайда туберкулезі бар өкпесіне жаудың оғы қадалып, сылып алуға келместік қалыңына бекіген екен (сол оқтар қабырына денесімен бірге кетті). (Қазақ әдебиеті, 16 қараша, 1962).

Келе-келе Саин ауыр жараның зардабынан біраз арылды, оңалды, жазушылық күші қалпына келді. Бірақ басы бүтін айығып кете алмады, операция жасағанда үш қабырғасын алып тастаған кеудесі бір жағына жантық болды, қабағы қатыңқы, өңі қуқыл, шеңгелдеп бүрген ауру тырнағын ажыратпайтыны байқалушы еді. Бірақ ауырып жүрмін, денсаулығым нашарлады дегенді одан естімейтінсің. Одан кейінгі жылдары тынымсыз күресте өтті. Жұмағали тіршілік үшін күресті, жазушылық дарынын жарыққа шығару үшін, жан толғантқан көп жайларды сөз өрнегіне түсіріп жұртшылыққа ұсыну үшін күресті. Бұл бағытта да Саиннын Корчагинге ұқсас сипаттары көп.

Соғыстан кейінгі жылдар

Ж. Саин 1944—1947 жылдары Қазақстан филармониясында және халық өнері үйінде директор, 1950—1956 жылдары «Жаңа өмір», «Жұлдыз» журналдарының редакторының орынбасары, 1960—1961 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінің жауапты редакторы болды.

1961 жылы, 28 майда Саинның жарамен зақымданған жүрегі біржола тоқтады.

Шығармалары

• Жас досыма. Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1948;
• Қарлығаш. Өлеңдер. А., «Жаңа өмір» журн. баспасы, 1948;
• Айғақ. Таңдамалы өлеңдер. А., ҚМ КӨБ., 1948;
• Күләнда. Поэма. ҚМ КӨБ, 1950;
• Алтай. Достық туралы аңыз. Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1950;
• Дастандар. А., «Жаңа өмір» журн. баспасы, 1951; Т
• аңдамалы шығармалар. ҚМКӘБ, 1952;
• Өлеңдер. А., «Жаңа өмір» журн. баспасы, 1953;
• Жылдар. Таңдамалы шығармалар. ҚМ КӨБ, 1954;
• Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1957;
• Жорық жолдары. Өлеңдер мен поэмалар. А.,»Жазушы», 1970;
• Шығармаларының 3 томдығы, А., «Жазушы», 1977-1979;
• Избранные. А., «Жазушы», 1983.

Дереккөздер

1. Қазақ совет әдебиеті. Алматы 1971 ж.
2. Қазақ әдебиеті Энциклопедиясы Алматы 1999 ж.
3. Ж.Саин «Шығармалары»
4. «Қазақ әдебиеті» газеті 2005 ж. 15 сәуір.