Закария Ибн Казвини

Закария Ибн Казвини, Закария ибн Мұхаммед әл-Казвини (1203 – 1283) – араб тарихшысы, географы. Иракқа қоныстанған араб отбасында дүниеге келген. Дамаскіде білім алған. Әл-Хил қаласында (Ирак) қазы міндетін атқарды. Өмірінің соңғы кезеңдері Бағдадты билеген Шыңғыс хан империясының өкілі – белгілі ғалым, тарихшы Ала әд-Дин әл-Жуайнидің жанында өтеді. Закария Ибн Казвинидің екі еңбегі белгілі: “Аджаиб әл-Махлуқат уә ғараиб әл-мәужудат” (“Жан-жануарлардың кереметтері”) және “Асар әл-биләд уә ахбар әл-ибад” (“Қалалар ескерткіштері және Алланың табынушылары туралы мәліметтер”). Бірінші космографиялық шығармасында Күн мен Айдың, Жердің, өсімдіктер және жан-жануарлар дүниесінің сипаттамасы берілген. Екінші географиялық шығармасында сол кездегі әр елде туып өскен атақты адамдардың өмірбаянына көп орын берілген. Географиялық мағлұматтар екі шығармасында да қайталанған. Ол Жер бетін жеті ықылымға (бөлімге) бөліп, олардың әрқайсысының тұсында жекелеген қалалар, таулар, теңіздер, өзендер мен аралдар туралы айтады. Закария Ибн Казвини географиялық еңбектерін жазуда өзіне дейінгі араб географтары мен саяхатшыларының, соның ішінде Әбу Дулаф, Әбу Бәкр Ахмед әл-Хамадани, Әбу Исхақ, әл-Истахри, Әбу Райхан әл-Бирунидің мәліметтерін қолданған. Оның кітаптарында 9 – 11 ғ-ларда қазіргі Қазақстан жерін қоныстанған оғыздар, қарлұқтар, кимектер, т.б. Түркі тайпаларының орналасуы, шаруашылығы, діні, мәдениеті, әдет-ғұрыптары туралы мәліметтер берілген. Сонымен қатар Закария Ибн Казвини тоқталған жерлерінің ерекшеліктерін тарихи деректермен толтырып отырған. Шығармаларында Жер шарының картасы беріліп, онда түркі тайпаларының да орналасуы көрсетілген. Оның еңбектерін 1848 – 49 жылдары неміс арабтанушысы Ф.Вюстенфельд басып шығарды.