Змеиный (арал)
Змеиный (Жыланды) — Қара теңіздің солтүстік-батыс бөлігінде, жағалаудан шамамен 37,5 км жерде, Дунай атырауының жанында орналасқан арал. Змейный аралына ең жақын орналасқан Одесса қаласы, 120 км. қашықтықта.[1]
| Змеиный укр. Зміїний | |
.jpg) | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ең биік нүктесі | 41 м |
| Орналасуы | |
| 45°15′18″ с. е. 30°12′15″ ш. б. / 45.25500° с. е. 30.20417° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°15′18″ с. е. 30°12′15″ ш. б. / 45.25500° с. е. 30.20417° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Акватория | Қара теңіз |
| Ел |  Украина |
| Аймақ | Одесса |
| Аудан | Измаиль |
 Змеиный Ортаққорда | |
Географиясы өңдеу
Сипаттамасы өңдеу
Аралдың географиялық координаталары солтүстік ендік - 45°15'18, шығыс бойлық - 30°12'15. Аралдың ауданы 17 гектарды құрайды, ал тік жартасты беткейлерді есепке алғанда - 20,5 гектар. Жағалау сызығының ұзындығы (аралдың периметрі) 3,34 км. Аралдың крест тәрізді пішіні бар. Аралдың атауыныі ұзақ тарихы бар және кейбір тілдерде оның аудармасы "жылан" сөзімен мүлдем байланысты емес. Украин тілінде «Острів Зміїний», румын тілінде — Insula Şerpilor, ежелгі грек тілінде - Λευκός, грек тілінде - Φίδονισι, түрік тілінде - Yilan Adası). Арал Одесса облысының және Килия ауданының құрамына кіреді. Аралда орналасқан Белое ауылы ауылдың ресми мәртебесіне ие.
Арал күшті жартастардан құралған және жартасты-тұғырлы жағалаулары бар, жағалауының биіктігі солтүстік-шығыс бөлігінде 4-5 м, оңтүстік-батыста 25 м-ге жетеді. Ең жоғары биіктігі теңіз деңгейінен 41,3 м. Аралдың жағалаулары негізінен тік. Арал Қара теңіздің жағалаудан алыс орналасқан үлкен (64 000 км²) солтүстік-батыс қайраңындағы жалғыз тектоникалық биіктік болып табылады. Аралдың ортасында жазық үстірт орналасқан, солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс ұштарында жағалау кішігірім аралдар болып табылады. Арал маңындағы теңіздің тереңдігі шағын: солтүстігінде 5–6 м, оңтүстігінде 13–23 м, шығысында 9–19 м, батысында 10–16 м.[2]
Климаты өңдеу
Аралдың климаты қоңыржай, дала, желдер мен ауа-райының өзгеруі жиі кездеседі. Ашық теңіздегі аралға лайық болғандықтан, мұнда ауа ылғалдылығы жоғары. Қыста орташа температура 0-ден 2 °С-қа дейін, жазда-19-дан 24 °С-қа дейін. абсолютті максимум +40 °С, абсолютті минимум -30 °С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері шамамен 300 мм. Желдің басым бағыты – батыс және солтүстік-шығыстан.
Флора и фаунасы өңдеу
Арал фаунасының көптігімен де ерекше. Көші-қон құстары маусымдық қоныс аудару кезінде аралды демалыс үшін пайдаланады. Көктемде Змеиныйде құстардың 234 түріне дейін байқалады, оның 30-ы Қызыл кітапқа енген. Күзде – 156 түрі, оның 27-сі Қызыл кітапқа енген. Арал - орнитолог фотографтардың ерекше құстарды суретке түсіру үшін келетін орны.
Жағалау суларында балықтың 50 түрі (оның 14-і Қызыл кітапқа енгізілген) және шаянның 6 түрі (4-еуі Украинаның Қызыл кітабына) тіркелген. Сүтқоректілерден мысықтар, иттер, егеуқұйрықтар, жарқанаттардың екі түрі, үй және сұр тышқандармен бар. Аралда бірде-бір ағаш жоқ, барлық өсімдіктерді дала шөптері құрайды.[2]
Тарихы өңдеу
Украинадағы Змеиный аралы аймақтың бір бөлігі ретінде ресми түрде тек 2009 жылы пайда болды. Бірақ оның тарихы мың жылдан астам уақытқа созылады. Біздің эрамызға дейінгі VII ғасырдан бастап арал грек протекторатының қарамағында болды, әкімшілік жағынан Ольбия аумағына қарады. Ескендір Зұлқарнайын тұсында мұнда әскери гарнизондар орналасқан деген болжам бар. Бірақ бұған ешқандай құжаттық дәлел жоқ.[3]
1823 жылы аралдың алғашқы картасын жасаған картограф М.Крицкий ежелгі грек ғибадатханасының қалдықтарын тапты. Тарихшылар бұл тек Ахиллес-Понтархтың құрметіне арналған қасиетті орын болуы мүмкін деп тұжырымдады, оны теңізшілер Қара теңіздің қамқоршысы ретінде құрметтеді және ол біздің дәуірімізге дейінгі IV ғасырда салынған. 1830 жылдары бұл іргетастан шыққан тастар жергілікті маяктың негізін қалады. Біздің дәуірімізге дейінгі VII ғасырдан бастап арал ежелгі лоцияларда және басқа жазбаша дереккөздерде аталған.[4]
Фидониси аралы (Змеиный аралы) 1828-1829 жылдардағы соғыста жеңіске жеткеннен кейін орыстардікі болды. Содан кейін Қырым соғысының (1853-1856) нәтижесінде Ресей империясы оны Түркияға қайтаруға мәжбүр болды, ал XIX ғасырдың аяғында арал Румынияға берілді, ол оған өзінің тәртіптік батальондарын орналастырды.
Бірақ Румыния ұзақ уақыт бойы аралды иемдене алмады. 1944 жылы Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі ұрыс қимылдары кезінде румын армиясы аралды КСРО Қара теңіз флотының десантшыларына ұрыссыз берді. 1948 жылы елдер арасында дипломатиялық келісімге қол қойылып, арал КСРО құрамына енді.
1956 жылы мұнда әуе қорғанысының радиолокациялық ротасы, сондай-ақ КСРО Әскери-теңіз күштерінің жағалаудағы бақылау жүйесінің радиотехникалық взводы орналастырылды. Ал 1980 жылдары арал маңындағы қайраңнан мұнай мен табиғи газ табылған.
1991 жылы КСРО ыдыраған кезде бұрынғы Кеңес Одағы Украина Республикасының аумағында орналасқан Змеиный аралы жас Украина мемлекетінің құрамдас бөлігіне айналды.[5]
Ресей шапқыншылығы өңдеу
Ресей қарулы жанжалды Змеиный аралын басып алудан бастағаны мәлім. 2022 ж. 24 ақпанда аралға тақап келген РФ әскери-теңіз күштері "Москва" крейсерінен украиналық шекарашылармен байланысқа шығып, оларға өз еркімен берілуді ұсынды. Олар қарсыласқан шекарашыларды аямады, шағын ғана аралды үстемелете бомбалап, барлық инфрақұрылымды тып-типыл етті, отан қорғаушылардың бір бөлігін жер жастандырды, аман қалғанын тұтқындады. Осылайша, Ресей Қара теңіздің украиналық жағалауларын бұғаттап, үстемдігін орнатты.
30 маусымда Украина Қарулы күштерінің "Оңтүстік" оперативті қолбасшылығы ресейлік әскерилердің аралды шұғыл тастап шыққанын хабарлады. Германияның жетекші Deutsche Welle басылымы УҚК мәліметіне сілтеме жасап, РФ әскерилері аралды украиналық әскердің қаптаған әуе шабуылынан кейін тәрк еткенін жазды. Өйткені дәл соның қарсаңында Украина жағы теңіз ортасында жападан жалғыз тұрған, оңай нысана саналатын Змеиныйды зымырандармен және алысқа ұратын артиллериямен аяусыз соққылаған. Ондағылардың алақандай аралда жан сауғалайтын панасы да болмады. Сондай-ақ қашар алдында РФ әскерилері дұшпанның қолына түспеуі үшін аман қалған әскери техника мен қару-жарақты жарып кеткен.
Әскери-саяси сарапшы Юрий Федоров The Insider-ге сұхбатында Украина тарапы аралды америкалық HIMARS дүркін атыс реактивті жүйесімен соққылаған деп тұспалдады. Жаңа HIMARS-тар келгенше, Украина аралға ұзақ уақыт бойы беспилотниктер мен авиациясы арқылы өз бетінше соққы беруге тырысты. Дегенмен, ұшқышсыз аппараттар да, ұшақтар да осал еді, әрі олар Украинада көп емес. Содан Ресей аралға қаптаған қуатты қаруларды әкеліп, 20 шақырымға дейінгі қашықтықты және 10 шақырымға дейінгі биіктікті қамтыған әуе шабуылына қарсы мықты қорғаныс құрды", – деді әскери эксперт.
Филадельфиядағы Сыртқы саясатты зерттеу институтының (FPRI) ақпараты бойынша, Ресей жағы осы аралды қорғау жолында Раптор типіндегі 4 катерінен, Серна типті десанттық катерінен, алып буксир-кемесінен, Тор зениттік-земеран кешенінен, бірнеше Панцирь зениттік зымыран-зеңбірек кешенінен, РЛС жүйесінен, Ми-8 тікұшағынан, жауынгерлерінен айырылған. 13 сәуірде Украина жағы отандық өндірістегі "Нептун" зымырандарымен соққы беріп, "Мәскеу" крейсерін теңіз тұңғиығына батырып жіберді.[6]
Галарея өңдеу
| Змеиный аралы 2014 ж. | Змеиный аралындағы Украина туы (2021) | Змеиный аралының жартастары | Арал жағалауы |
|---|---|---|---|
_IMG_0535.jpg) |
.jpg) |
 |
 |
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Карта острова Змеиный http://bigkarta.ru/ostrov-zmeinyj.htm
- ↑ a b Полная справка про остров Змеиный https://snakeisland.com.ua/wiki/
- ↑ История острова Змеиного Источник: https://www.puteshestvuy.com/ostrov-zmeinyy
- ↑ Змеиный https://geosfera.org/evropa/ukraina/1682-zmeinyy-ostrov.html
- ↑ Остров Змеиный: от Ахиллеса до России с Украиной https://tour.sevastopol.su/travels/ostrov-zmeinyj-ot-ahillesa-do-rossii-s-ukrainoj/
- ↑ Жанат Ардақ Жыланды арал жауға жақпады https://inbusiness.kz/kz/news/zhylandy-aral-zhauga-zhakpady