Зоотехния

Зоотехния, зоотехника (зоо... және грекше techne – өнер, шеберлік) –мал шаруашылығын өркендету, малдан алынатын өнімдердің мөлшері мен сапасын арттыру жөніндегі теориялық және практикалық білімдердің жиынтығы.

«Зоотехния» терминін ғылымға 1848 жылы француз ғалымы Ж.Бодеман енгізген. Зоотехния мал өсіру жөніндегі білімді жинақтайды және еңбек пен қаражатты аз жұмсай отырып, малдан сапасы жоғары өнімді мол алудың шараларын белгілейді.

Адам баласы малды қолда ұстағаннан бастап, олардан алынатын түсім мал тұқымына байланысты екендігіне көңіл аударған. Дәстүрлі қазақ қоғамында ғасырлар бойы төрт түлік мал өсірудің әрқайсысына тән тиімді тәсілдер іріктеліп, мал тұқымын асылдандырудың, оларды жыл мезгілдеріне сәйкес бағудың, өнімін арттырудың ұлттық жүйелері қалыптасқан. Қазақстанда зоотехния саласындағы жүйелі зерттеулермен Қазақ мал шаруашылығы ғылыми-зерттеу технология институты, Қазақ қой шаруашылығы ғылыми-зерттеу технология институты, Эксперименттік биология институты, Батыс Қазақстан, Қостанай ауылшаруашылығы институттары, т.б. көптеген тәжірибе стансалары шұғылданады. Зоотехния малдың биологиялық ерекшелігін зерттейтін ғылым болғандықтан ол биология, зоология, анатомия, гистология, физиология, биохимия, генетика, цитология, иммунология, т.б. ғылымдарға сүйенеді және ветеринария, агрономия, ауылшаруашылығы өндірісін ұйымдастырумен, т.б. тығыз байланысты.

Тарихы

Республикада зоотехниялық зерттеулерді алғаш 1926–28 жылдары КСРО ҒА Қазақстанға бірнеше дүркін экспедиция ұйымдастырып, байтақ өлкенің әр аймағындағы мал түліктерінің (сиыр, қой, ешкі, жылқы, түйе) сапасы, өсіп-өну жағдайлары тексерілді (Ю.А.Филипченко, Ф.Г.Добржанский, Я.Я.Лус, т.б.). 20 ғасырдың 30–40-жылдары В.А.Бальмонттың басқаруымен қазақы қой прекос және рамбулье қошқарларымен жаппай будандастырылды (М.Ермеков, В.А.Малицкий, А.П.Пшеничный, т.б.), ұяң жүнді, биязылау жүнді қой шаруашылығы (Т.Бөкенбаев, Ә.Жандеркин, М.Әлетов, т.б.), жүндес ешкі шаруашылығы (П.Ф.Кияткин, Жандеркин) құрыла бастады. Дүние жүзіне әйгілі герефорд (Н.З.Галиакберов, Б.Мусин, С.Тасболатов), швиц (Д.Н. Пак), симментал (А.Г.Панасенко), қара ала голланд (Т.Ф.Тавилдарова) сиырларын пайдалану нәтижесінде қазақы сиыр тұқымы жақсартылды. Қазіргі заманғы зоотехния жалпы зоотехния, жеке зоотехния болып бөлінеді. Жалпы зоотехния малдың барлық негізгі түрлері мен тұқымдарының биологиялық, шаруашылықтық ерекшеліктерін айыра білу нәтижесінде оларды өсіру, азықтандыру, бағып-күту мәселелерін зерттейді. Жеке зоотехния мал шаруашылығының жеке салаларын (сиыр, қой, шошқа, құс өсіру, т.б.) өркендетудің теориялық, практикалық мәселелерімен айналысады. Қазақстан ғалымдары сиырдың екі (қазақтың қасқа сиыры, Алатау сиыры) тұқымын, қойдың үш тұқымын (қазақтың биязы жүнді қойы, қазақтың арқар-меринос қойы, қазақтың оңтүстік мериносы), Қостанай жылқысын шығарды.

Сілтемелер

• «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том