Сайрам

Сайрам
	Ауыл
	Сайрам
Әкімшілігі
Ел	Қазақстан
Облысы	Түркістан облысы
Ауданы	Сайрам ауданы
Ауылдық округі	Сайрам ауылдық округі
Әкімі	Хусанхан Ахмадханов
Тарихы мен географиясы
Координаттары	42°18′07″ с. е. 69°46′13″ ш. б. / 42.30194° с. е. 69.77028° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°18′07″ с. е. 69°46′13″ ш. б. / 42.30194° с. е. 69.77028° ш. б. (G) (O) (Я)
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	32 757 адам (2009)
Ресми тілі	қазақ тілі
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	Х, 13
	sayram.kz; (қаз.) (орыс.)
	Сайрам Сайрам
	Сайрам шекарасы

Сайрам – Түркістан облысы Сайрам ауданындағы таратылған ауыл, бұрынғы Сайрам ауылдық округі орталығы. 2014 жылы Шымкент қаласының құрамына енген.^[1] Қазіргі уақытта Шымкент қаласының Қаратау ауданындағы тұрғын үй массиві.

Географиялық орны

Аудан орталығы – Ақсукент ауылынан оңтүстікке қарай 24 км-дей жерде орналасқан.

Халқы

Тұрғыны 32757 адам (2009).

Тарихы

1929 жылы артельге біріктіріліп, 1958 жылы Ленин атындағы көкөніс-сүт ұжымшарының орталығы болды. Оның негізінде ӨК, ЖШС, шаруа қожалықтары ұйымдастырылды.

Инфрақұрылымы

2 облыстық аурухана, емхана, облыстық өзбек драма театры, кірпіш зауыты, кәсіптік-техникалық мектеп, орта мектептер, мешіт, сауда орталықтары жұмыс істейді.

Тарихи деректер

Сайрам (Исфиджаб, Испиджаб) – Оңтүстік Қазақстанның орта ғасырдағы ірі қалаларының бірі болған. Жұрты қазіргі Сайрам ауылының Оңтүстік-батысында, Шымкент қаласынан 12 км жерде. Сайрам жайлы алғашқы дерек Махмұд Қашқаридің «Диуани лұғат ат-түрік» атты еңбегінде кездеседі. Онда: «Сайрам – Исфиджаб деп аталатын ақ қаланың аты» делінген. Демек, Сайрам – Исфиджабтың кейінгі аты. 15 – 18 ғасырларда қазақ хандықтары кезінде Сайрам ірі сауда, қолөнер және діни орталық болған. Зерттеу жұмыстарын 1923 жылы П.П. Иванов, 1925 жылы М.Е. Массон, 1947 жылы Н. Бернштам басқарған. Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы жүргізген қазба жұмыстары барысында айналасы төрт қақпалы дуалмен қоршалған, көлемі 28 га жерді алып жатқан қала орны анықталған. Қала ішінде көптеген мазарлар сақталған. Ең көнесі – Падишаһ Мәлік баба мазары. Бұл ескерткіштер 9 – 18 ғасырларға жатады. VI ғасырда тез өсіп- жетілген Испиджаб оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығына айналды. VII ғасырда Орта Азияға арабтар келген кезде бұл қала гүлденіп тұрған еді.714 жылы араб әскерінің қолбасшысы Кутейба Шаш(қазіргі Ташкент) қаласын алғаннан кейін Испиджабқа үлкен жорық жасады. Бірақ бұл төңіректегі елдің күшті қарсылығы арқасында көп ұзамай кейін шегінді. Испиджабты өз резиденциясына айналдырмақшы болған араб қолбасшысының жоспары жүзеге аспады. IX ғасырдың басында Испиджаб қарлұқ мемлекетінің құрамына енді.840 жылы қарлұқ көсемі және Испиджаб басшысы Білге Құл Қадырхан қаған атағын алды.Бірақ сол жылы Испиджаб Орта Азиядағы саманилер шабуылына ұшырады.Саманилермен болған шайқаста Білге Құл Қадырхан қаза табады.Мұнан кейін мемлекет билігіне оның екі ұлы таласты. Үлкен ұлы Базар Арсыланхан Баласағұн (Шу өзенінің бойындағы қала) аймағын билейді,ал екінші ұлы Оғұлшақ Қадырхан Тараз (бұрынғы Талас қаласы) аймағын билейді.Тараз қаласын 993-жылы саманилер басып алғанда, Оғұлшақ Қашқарияға қашуға мәжбүр болады. 840 жылы саманлердің Самарқандағы билеушісі Нұх ибн Асад Испиджабты жаулап алады.Бұл аймақты жер өңдеу мәдениеті сол заманда аса күшті дамыған болатын. Самани билеушісі Испиджабты және оның аймағындағы егістік(жүзім мен астық) жерлерді сыртқы шапқынылықтардан қорғау үшін көптеген қорғандар соқтырды. Алайда Испиджаб Самани мемлекетіне түгелдей бағынышты болған жоқ. Қала және оның аймағын жергілікті түркі тайпалары биледі. Испиджаб аймағы өте үлкен болды. Оның шекарасы солтүстік-батыста Сауранға дейін, ал шығыста Талас аймағына дейін созылды. Испиджаб аймағы саманилер арқылы мұсылман діні тарады да,енді ол оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығы ғана емес, сонымен қатар үлкен діни орталыққа айнала бастады. Х ғасырдың ақырында, яғни 990 жылы Испиджаб Қарахан мемлекетінің қарамағына енді. Қарахан әскері саманилерді Испиджаб аймағынан түгелдей ығыстырды.^[2]

Галерея

Сайрамдағы бас мешіт
Сайрамдағы көше жазуы "Осында хан көпір үстінде Арыстанбаб түркі халқының әулиесіне Әзрет Сұлтанға пайғамбар аманатын құрманы сақтауға берген"

Дереккөздер

↑ Жекелеген елдi мекендерді есептi деректерден шығару туралы
↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

[1] Жекелеген елдi мекендерді есептi деректерден шығару туралы

[2] Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

[1]

[2]