Қазақстан әкімшілік бірліктері

Қазақстан Республикасы 2024 жылы 1 шілдедегі дерек бойынша:

20 бірінші деңгейлі әкімшілік-аумақтық бірліктен: 17 облыс пен 3 республикалық маңызы бар қала;
227 екінші деңгейлі әкімшілік-аумақтық бірліктен: облыстардағы 170 аудан, 39 облыстық маңызы бар қала, республикалық маңызы бар қалалардағы 18 аудан;
2345 үшінші деңгейлі әкімшілік-аумақтық бірліктен тұрады: аудандық маңызы бар қалалардың 48 әкімдігі, облыстық маңызы бар қалалардағы 4 аудан әкімдігі, 27 кент әкімдігі, 2165 ауылдық округ әкімдігі, 101 ауыл әкімдігі.

Барлығы Қазақстанда 90 қала, 27 кент, 6208 ауыл бар.^[1]

Қазіргі әкімшілік бөлінісі

Бірінші деңгей

Қазақстан Республикасы 17 облысқа және 3 республикалық маңызы бар қалаға бөлінеді.

Астана қаласы — Қазақстанның елордасы.
Алматы қаласы — ерекше мәртебеге ие республикалық маңызы бар қала.
Шымкент қаласы — республикалық маңызы бар қала.

Қазақстан аймақтары (интерактивті карта).

№	Әкімшілік бірлік	Орталығы	Жер аумағы, км², 08.06.2022	Халық саны, адам, 01.10.2022^[2]	Қоныстану тығыздығы, адам/км²	Жан басына шаққандағы ЖІӨ, мың теңге 2023 ж.^[3]
Республикалық маңызы бар қалалар
1	Астана қаласы		797,33	1 340 782	1681,6	9 247
2	Алматы қаласы		682	2 147 113	3148,3	11 310,4
3	Шымкент қаласы		1162,8	1 184 113	1018,3	3 064,8
Облыстар
4	Абай облысы	Семей	185 500	610 183	3,3	4 983,1
5	Ақмола облысы	Көкшетау	146 219	786 012	5,4	4 676,7
6	Ақтөбе облысы	Ақтөбе	300 629	924 845	3,1	5 052,4
7	Алматы облысы	Қонаев	105 263	1 497 025	14,2	3 276,2
8	Атырау облысы	Атырау	118 631	689 674	5,8	21 401,2
9	Батыс Қазақстан облысы	Орал	151 339	686 655	4,5	6 956,6
10	Жамбыл облысы	Тараз	144 264	1 215 482	8,4	2 547,1
11	Жетісу облысы	Талдықорған	118 648	698 952	5,9	2 754,6
12	Қарағанды облысы	Қарағанды	239 045	1 134 146	4,7	7 443,5
13	Қостанай облысы	Қостанай	196 001	832 445	4,2	5 550,6
14	Қызылорда облысы	Қызылорда	226 019	830 901	3,7	3 414
15	Маңғыстау облысы	Ақтау	165 642	761 401	4,6	6 263,7
16	Павлодар облысы	Павлодар	124 755	754 829	6,1	5 761,2
17	Солтүстік Қазақстан облысы	Петропавл	97 993	534 966	5,5	4 189,5
18	Түркістан облысы	Түркістан	117 249	2 110 502	18	1 955,5
19	Ұлытау облысы	Жезқазған	188 936	221 014	1,2	8 802,1
20	Шығыс Қазақстан облысы	Өскемен	97 800	730 812	7,5	6 135,4
	Барлығы		2 724 902	19 691 858	7,2	6 058,3

Екінші деңгей

Әкімшілік бөліністің екінші деңгейіне 170 ауылдық жердегі аудан, 19 қалалық жердегі аудан және 39 облыстық маңызы бар қала жатады.

Республикалық маңызы бар қалалардағы аудандар:

Астанада — 6 аудан
Алматыда — 8 аудан
Шымкентте — 5 аудан

Облыстық маңызы бар қала мәртебесін дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымы бар, халқының саны 50 мың адамнан жоғары ірі экономикалық және мәдени орталықтар алады.

Үшінші деңгей

Үшінші деңгейде 48 аудандық маңызы бар қала, 6 қалалық жердегі аудан (облыстық маңызы бар Қарағанды, Ақтөбе және Тараз қалаларында екі-екіден), 27 кент әкімдігі, 2165 ауылдық округ және 101 ауыл әкімдігі бар.

Облыстық маңыздағы қала ішінде аудан ондағы халық саны 400 мың адамнан асқанда құрылады.

Тарихы

Ресей империясы

XX ғасыр басында Қазақстан аумағында жеті облыс болған:

Ақмола облысы — Омбы қаласы
Жетісу облысы — Верный қаласы
Күнгей Каспий облысы — Ашхабад қаласы
Орал облысы — Орал қаласы
Семей облысы — Семей қаласы
Сырдария облысы — Ташкент қаласы
Торғай облысы — Орынбор қаласы (облыс құрамына кірген жоқ)

Бұдан бөлек әскери әкімшілік бірліктер болған:

Дала генерал-губернаторлығы — Омбы қаласы (құрамына Ақмола, Орал, Семей, Торғай облыстары кірді)
Түркістан генерал-губернаторлығы — Ташкент қаласы (құрамына Жетісу, Күнгей Каспий, Сырдария, сондай-ақ Самарқан, Ферғана облыстары мен Әмудария бөлімі кірді)

Қазіргі Батыс, Солтүстік және Шығыс Қазақстандағы кей аумақтар Астрахан, Самара, Тобыл, Томбы губернияларының құрамында болды.

Кеңес заманы

Қазақ КСР-інің 1959 жылғы әкімшілік бөлінісі

1920: Семей губерниясы құрылды
1921: Төмендегідей губерниялар құрылды
- Ақмола губерниясы - Петропавл қаласы
- Ақтөбе губерниясы - Ақтөбе қаласы
- Қостанай губерниясы - Қостанай қаласы
1924: Жетісу, Сырдария губерниялары құрылды
13 қыркүйек 1925: Қостанай губерниясы жойылып, орнына Қостанай уезі құрылды
14 қыркүйек 1925: Қостанай уезі болыстарынан Қостанай округі құрылды
17 қаңтар 1928: Қазақ АКСР-індегі барлық губерниялар жойылып, орнына 13 округ құрылды

10 мамыр 1928: Қызылжар округінің атауы Петропавл округі болып өзгерді
10 сәуір 1929: Адай округі жойылды
17 желтоқсан 1930: Қазақ АКСР-інің барлық округтері жойылып, аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді
10 наурыз 1932: Қазақ АКСР-інде округтердің орнына 6 облыс құрылды

Ақтөбе облысы - Ақтөбе қаласы
Алматы облысы - Алматы қаласы
Батыс Қазақстан облысы - Орал қаласы
Қарағанды облысы - Петропавл қаласы
Оңтүстік Қазақстан облысы - Шымкент қаласы
Шығыс Қазақстан облысы - Семей қаласы

1 шілде 1933: Гурьев округі қайта құрылды
4 шілде 1934: Қарқаралы округі қайта құрылды
29 шілде 1936: Қарқаралы округі жойылды. Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары құрылды. Қарағанды облысының орталығы Петропавлдан Қарағандыға көшірілді
5 желтоқсан 1936: Гурьев округі жойылды
15 қаңтар 1938: Гурьев, Қызылорда және Павлодар облыстары құрылды
14 қазан 1939: Ақмола, Жамбыл және Семей облыстары құрылды. Шығыс Қазақстан облысының орталығы Семейден Өскеменге көшірілді
16 наурыз 1944: Көкшетау және Талдықорған облыстары құрылды
6 маусым 1959: Талдықорған облысы жойылды
26 желтоқсан 1960: Тың өлкесі құрылды. Ақмола облысы жойылып, аумағы өлкенің тікелей басқаруына өтті
24 сәуір 1961: Тың өлкесі құрамында орталығы Целиноград қаласында Целиноград облысы құрылды

Тың өлкесі - Целиноград қаласы (Көкшетау, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Целиноград)

3 мамыр 1962: Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстары Орал және Шымкент болып өзгерді. Құрамына 6 облыс кіретін Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан өлкелері құрылды:

Батыс Қазақстан өлкесі - Ақтөбе қаласы (Ақтөбе, Гурьев, Орал)
Оңтүстік Қазақстан өлкесі - Шымкент қаласы (Жамбыл, Қызылорда, Шымкент)

1 желтоқсан 1964: Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан өлкелері жойылды
19 қазан 1965: Тың өлкесі жойылды
23 желтоқсан 1967: Талдықорған облысы қайта құрылды
23 қараша 1970: Торғай облысы құрылды
20 наурыз 1973: Маңғышлақ және Жезқазған облыстары құрылды
2 маусым 1988: Маңғышлақ және Торғай облыстары жойылды
17 тамыз 1990: Маңғыстау (бұрынғы Маңғышлақ) және Торғай облыстары қайта құрылды

Қазіргі заман

Қазақстанның 2001-2018 жылдардағы әкімшілік бөлінісі

21 ақпан 1992: Гурьев облысы Атырау облысы болып өзгертілді
6 шілде 1992: Целиноград, Орал, Шымкент облыстарына бұрынғы Ақмола, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан атаулары қайтарылды
22 сәуір 1997: Талдықорған, Торғай облыстары жойылды
3 мамыр 1997: Жезқазған, Көкшетау, Семей облыстары жойылды
10 желтоқсан 1997: Ақмола қаласы Қазақстанның астанасы ретінде ресми түрде жарияланды
6 мамыр 1998: Қазақстанның елордасы Ақмола қаласы Астана болып өзгертілді
8 сәуір 1999: Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстігіндегі 3 аудан Көкшетау қаласымен бірге Ақмола облысына берілді. Ақмола облысының орталығы Астанадан Көкшетауға көшірілді
14 сәуір 2001: Алматы облысының орталығы Алматыдан Талдықорғанға көшірілді
19 маусым 2018: Оңтүстік Қазақстан облысының атауы Түркістан облысы болып өзгерді. Шымкент қаласы республикалық маңызы бар қалаға жатқызылып, облыс орталығы Түркістанға көшірілді

Қазақстан облыстары шекараларының өзгеріс тарихы (1954-2016)

23 наурыз 2019: Қазақстанның елордасы Астана қаласы Нұр-Сұлтан болып өзгертілді
8 маусым 2022: Алматы облысының орталығы Талдықорғаннан Қонаев (бұрынғы Қапшағай) қаласына көшірілді. Жаңадан 3 облыс құрылды:

17 қыркүйек 2022: Қазақстанның елордасы Нұр-Сұлтан қаласына бұрынғы Астана атауы қайтарылды

Дереккөздер

Тағы қараңыз

[1] Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бірліктері (2024 жылғы 1 шілде)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2022 жылғы 1 қазанға) Мұрағатталған 9 Желтоқсанның 2022 жылы.

[3] Қазақстан Республикасының жалпы өңірлік өнімі (2023ж. қаңтар-желтоқсан)

[1]

[2]

[3]