Абай облысы

Абай облысы — 2022 жылы құрылған Қазақстанның шығысындағы облыс. Әкімшілік орталығы – Семей қаласы.

Қазақстан облысы
Абай облысы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облыс орталығы	Семей
Аудандар саны	10
Ауылдық округтер саны	134
Кенттік әкімдіктер саны	2
Қалалық әкімдіктер саны	4
Ауыл саны	322
Әкімі	Берік Уәли
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°00′ с. е. 80°00′ ш. б.49.000° с. е. 80.000° ш. б. / 49.000; 80.000
Құрылған уақыты	8 маусым 2022 жыл
Жер аумағы	185,5 мың км² (6-шы орын)
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Экономикалық ауданы	Шығыс Қазақстан
Тұрғындары
Тұрғыны	601 849 адам (2025)(15 орын)
Тығыздығы	3,14 адам/км² (16 орын)
Ұлттық құрамы	қазақтар (78,78%), орыстар (16,00%), татарлар (1,84%), немістер (1,39%), украиндар (0,53%), ұйғырлар (0,18%), басқа ұлт өкілдері (1,28%)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	18
Басқалары
Әкімдіктің мекенжайы	Семей қаласы, Мұхамедханов көшесі, №8
Абай облысының әкімдігі

Абай облысы оңтүстігінде Жетісу, солтүстік-батысында Павлодар, батысында Қарағанды, солтүстік-шығысында Шығыс Қазақстан облыстарымен, оңтүстік-шығысында Қытай Халық Республикасымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі.

Тарихы

XIX ғасырда Абай өңірінде Орта жүздің Найман (бұра, тәуке, қаратай, қаракерей, матай, садыр, төртуыл, терістанбал, ақнайман, байжігіт, жұмық, қарауылжасақ, сыбан), Арғын (Бәсентиін, Қаракесек, Тобықты), Тарақты, Керей және Уақ рулары мекендеген.

Абай облысының ізашары Семей облысы 1939 жылғы 14 қазанда құрылды. Құрамына Семей қаласы мен Абыралы, Ақсуат, Аягөз, Белағаш, Жаңасемей, Жаңа Шүлбі, Жарма, Көкпекті, Мақаншы, Үржар, Шұбартау, Шыңғыстау аудандары кірді.

1939 жылғы 16 қазанда Шар ауданы құрылды.

1940 жылы Шыңғыстау ауданы Абай ауданы болып өзгертілді.

1944 жылы Белағаш ауданы Бородулиха болып өзгертіліп, Жаңа Покров ауданы құрылды.

1955 жылы Абыралы, 1957 жылы Жаңасемей аудандары таратылды.

1959 жылы Бесқарағай ауданы Павлодар облысынан Семей облысына берілді.

1962 жылы Бородулиха ауданы таратылды.

1963 жылы бұрынғы әкімшілік аудандардың орнына Абай, Аягөз, Бесқарағай, Бородулиха, Жарма, Көкпекті және Үржар ауылдық аудандары құрылды. Солармен бірге Шар өнеркәсіптік ауданы құрылды. Аягөз облыстық бағыныстағы қалаға айналды.

1964 жылдың соңында Шар өнеркәсіптік ауданы таратылып, Ақсуат және Шұбартау аудандары құрылды.

1966 жылы Жаңасемей, 1969 жылы Мақаншы, 1970 жылы Жаңа Шүлбі, 1972 жылы Шар, 1980 жылы Таскескен, 1990 жылы Абыралы аудандары құрылды.

1996 жылы Жаңасемей және Таскескен аудандары таратылды.

1997 жылғы 23 қаңтарда Жаңа Шүлбі ауданы таратылды.

1997 жылғы 3 мамырда Семей облысы таратылып, аумағы түгелдей Шығыс Қазақстан облысына берілді.

2022 жылғы 8 маусымда бұрынғы Семей облысының аумағында Абай облысы құрылды. Құрамына Шығыс Қазақстан облысынан Абай, Аягөз, Бесқарағай, Бородулиха, Жарма, Көкпекті, Үржар аудандары берілді. Сонымен бірге Тарбағатай ауданынан Ақсуат ауданы бөлініп, бөлек аудан болып қайта құрылды.

2024 жылғы 1 қаңтарда жаңадан Жаңасемей, Мақаншы аудандары құрылды.

Халық саны және көші-қоны

2024 жылғы 1 қарашаға облыс халқының саны 603,8 мың адамды құрады, соның ішінде қала тұрғындары – 373,6 мың адам (61,9%), ауыл тұрғындары – 230,2 мың адам (38,1%).

Халықтың табиғи өсімі 2024 жылғы қаңтар-қазанда 3477 адамды құрады (өткен жылдың сәйкес кезеңінде 4002 адам).

2024 жылғы қаңтар–қазанда туылғандар саны 8396 адамды құрады (2023 жылғы қаңтар-қазанға 4,9% кем), қайтыс болғандар саны 4560 адамды құрады (2023 жылғы қаңтар- қазанға сәйкес 3,8% көбейді).

2024 жылғы қаңтар–қазан көші-қонның айырмасы теріс қалыптасты және - -7274 адамды құрады (2023 жылғы қаңтар- қазанда - -5954 адам), оның ішінде сыртқы көші-қонда – -401 адам (-336), ішкі көші қонда – -6873 адам (-5618).

Экономикасы

2024 жылғы қаңтар–маусыммен жалпы өңірлік өнім көлемі қолданыстағы бағамен 1299791,4 миллион теңгені құрады. 2023 жылғы қаңтар-маусыммен салыстырғанда нақты ЖӨӨ 3,2% өсті. ЖӨӨ құрылымында тауарларды өндіру үлесі 50,5%, қызметтер көрсету – 42,8% құрады.

Тұтыну баға индексі 2024 жылдың қарашасында 2023 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 108% құрады.

Азық-түлік тауарларының бағасы 5,3%, азық-түлік емес тауарлардың–7,8%, халыққа көрсетілетін ақылы қызметтердің бағасы–12% өсті.

2023 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 2024 жылғы қарашада өндіруші кәсіпорындардың өнеркәсіп өнімдерінің бағалары 24,3% қымбаттады.

2024 жылғы қаңтар-қарашасында бөлшек сауда көлемі 528349,1 миллион теңгені құрады немесе 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 12,2% көп.

2024 жылғы қаңтар–қарашада көтерме сауда көлемі 336501,3 млн. теңгені құрады немесе 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 112,6% құрады.

Алдын ала деректер бойынша 2024 жылғы қаңтар–қазан ЕАЭО елдерімен өзара сауда 530251,1 мың АҚШ долларын құрап, 2023 жылғы қаңтар–қазанмен салыстырғанда 71,9% азайды, оның ішінде экспорт – 188730,0 мың АҚШ долларын (53,9% азайды), импорт – 341521,0 мың АҚШ долларын құрады (4,1% көбейді).

Еңбек және табыс

2024 жылғы III тоқсанда жұмыссыздар саны 14,3 мың адамды құрады.

Жұмыссыздық деңгейі жұмыс күшіне қарағанда 4,7% құрады.

2024 жылғы 1 желтоқсанда жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде тіркелгендер саны 18,7 мың адамды құрады немесе жұмыс күшінің санына 5,8% болып қалыптасты.

2024 жылғы III тоқсанда қызметкерлерге есептелген (кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, шағын кәсіпорындарсыз), орташа айлық атаулы жалақы 334507 теңгені құрады, өсім 2023 жылғы III тоқсанға 14,2% құрады.

2024 жылғы III тоқсанда нақты жалақы индексі 105,4% болып қалыптасты.

2024 жылғы II тоқсанда облыс халқының  орташа жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы бағалау бойынша 176974 теңгені құрады. 2023 жылғы II тоқсанға қарағанда 9,3% жоғары, аталған кезеңге нақты ақшалай табыстың өсу қарқыны – 101,2%

Ішкі саясаты

Әкімдігі

Абай облысы әкімінің аппараты облыс әкімдігі мен әкімінің қызметін басқаруды және бақылауды, ұйымдастырушылық, құқықтық, ақпараттық-талдау, консультативтік және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган.

Мәслихаты

Абай облыстық мәслихаты — Абай облысының жергілікті бірпалаталы заң шығарушы органы, сайланбалы орган.

Әкімшілік-аумақтық құрылысы

Облыстың 2022 жылғы әкімшілік бөлінісі

Абай облысы 2 облыстық маңызы бар қала мен 10 ауданға бөлінген:

Халқының саны (2009, 2021)

Облыс аудандары мен қалалары	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Абай ауданы	15258	▼14240	93,3	7600	▼7143	94	7658	▼7097	92,7
Ақсуат ауданы	21276	▼19916	93,6	10822	▼10209	94,3	10454	▼9707	92,9
Аягөз ауданы	74572	▼66956	89,8	36968	▼33678	91,1	37604	▼33278	88,5
Бесқарағай ауданы	22210	▼18296	82,4	10873	▼9056	83,3	11337	▼9240	81,5
Бородулиха ауданы	40167	▼33647	83,8	19601	▼16495	84,2	20566	▼17152	83,4
Жаңасемей ауданы	25228	▼20868	82,7	12456	▼10524	84,5	12772	▼10344	81
Жарма ауданы	44770	▼37460	83,7	22359	▼18951	84,8	22411	▼18509	82,6
Көкпекті ауданы	18375	▼13932	75,8	9256	▼7116	76,9	9119	▼6816	74,8
Мақаншы ауданы	32135	▼27467	85,5	16008	▼13850	86,5	16127	▼13617	84,4
Үржар ауданы	51039	▼43643	85,5	25446	▼21961	86,3	25593	▼21682	84,7
Курчатов қаласы	10127	▲10411	102,8	4817	▲5084	105,5	5310	▲5327	100,3
Семей қаласы	299264	▲303210	101,3	137702	▲144221	104,7	161562	▼158989	98,4
Жалпы	629193	▼589358	93,7	301452	▼287764		327741	▼301594	92

Абай облысының құрылу барысында Шығыс Қазақстан облысы құрамындағы екі аудан шағындалып, облыстар құрамдарына бөлінді:

• Тарбағатай ауданы: әкімшілік орталығы Ақжар ауылы болып Тарбағатай ауданы Шығыс Қазақстан облысының құрамында қалдырылды; әкімшілік орталығы Ақсуат ауылы болып Ақсуат ауданы құрылып, Абай облысы құрамына енді.
• Көкпекті ауданы: Шығыс Қазақстан облысы құрамына Самар ауылы орталығы болып Самар ауданы, орталығы Көкпекті ауылы болған Көкпекті ауданы Абай облысы құрамына енді.

Әкімдері

1. Нұрлан Телманұлы Ұранхаев (11 маусым 2022 – 14 ақпан 2025)
2. Берік Уәли (14 ақпан 2025 бастап)