Омбы

Омбы
	Қала
	Омбы
	Омск
Ту	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Ресей
Федерация субъектiсі	Омбы облысы
Тарихы мен географиясы
Координаттары	54°58′ с. е. 73°23′ ш. б. / 54.967° с. е. 73.383° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°58′ с. е. 73°23′ ш. б. / 54.967° с. е. 73.383° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1716
Қала статусы	1782
Жер аумағы	573 км²
Орталығының биiктігі	90 м
Тұрғындары
Тұрғыны	▲ 1 154 000 адам (2010)
Тығыздығы	1968 адам/км²
Агломерация	1 182 000 — 1 261 000
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 3812
Пошта индексі	644xxx
ОКАТО коды	52 401
	admomsk.ru
	Омбы
	Омбы шекарасы
	Ортаққордағы санаты: Омбы

Омбы (орыс. Омск) — Ертіс және Ом өзендерінің қосылу жерінде орналасқан Ресейдегі қала. Ірі ғылым, мәдениет, спорт, өнеркәсіп орталығы. Сібірдегі халық саны бойынша екінші орныдағы қала (Новосібірден кейін). Ресей мемлекетінің 1918-1920 жылдардағы астанасы. 1934 жылдан бастап Омбы облысының орталығы.

Географиясы

Ом өзенінің Ертіске құятын жеріндегі порт, темір жол желілері мен автожолдардың торабы.^[2] Қала арқылы өтіп жатқан Ертістің ұзындығы 25 шақырымнан асады. Қаңтардағы орташа температура -19,2 °C, шілдедегі - 18,3 °C. Омбыдағы ең жоғарғы температура 1940 жылдың 18 шілдесінде, ал ең төменгі температура 1931 жылдың 3 ақпанын тіркелген. Омбы ауданы ылғалдылық жеткіліксіз аймақтар қатарына жатады.

Орташа жылдық температура - +2,1 °C
Орташа жылдық жел жылдамдығы - 2,8 м/с
Орташа жылдық ауа ылғалдылығы - 71 %

Тарихы

Омбы бекінісін 1716 ж. Петр І патшаның бұйрығы бойынша Сібір генерал-губернаторы М.П. Гагарин салдырған. 1782 ж. қала мәртебесін алып, Тобыл (1782 – 98) округінің орталығы, Тобыл губерниясының (1804 – 22, 1839 – 68), Омбы (1822 – 39) және Ақмола (1868 – 1918) облыстарының, Батыс Сібір (1824 – 82) және Дала (1882 – 1917) генерал-губернаторлығының орталығы болды. Омбы қаласының тарихы Қазан төңкерісіне дейін Қазақстанмен тығыз байланыста болды. Омбыда қазақтың көптеген белгілі ағартушылары оқып, білім алды. 1813 ж. Батыс Сібір генерал-губернаторлығына қарасты қазақ жерлерін басқару мекемелеріне қазақ жастарын даярлау мақсатында Омбыда Сібір әскери орыс-қазақ желілік училищесі ашылды. Бұл училищені Уәлиханов, М.Шорманов оқып бітірген. Осы әскери оқу орнының негізінде 1845 ж. Омбы кадет корпусы ашылды. 20 ғасырдың бас кезінде Омбыдағы оқу орындарында көптеген белгілі қазақ қайраткерлері (Ә.Бөкейханов, С.Сейфуллин, Н.Нұрмақов, С.Сәдуақасов, т.б.) білім алды. 1840 ж. Омбы қаласындағы қазақтардың саны 109 адам болса, 1897 ж. Омбы уезіндегі қазақтар 37680-ге (Омбы қаласында – 105 адам), ал 1916 ж. 38970-ке жетті. Қазақ елі өз тәуелсіздігіне ие болуына байланысты Омбыдағы қазақ диаспорасы ұлттық-мәдени орталықтар құрып, Қазақстанмен өзара байланыстарын жолға қоя бастады. 2004 ж. Омбы қаласында Ш.Уәлихановтың атына көше беріліп, ескерткіш орнатылды. Қазіргі уақытта Омбы облысында тұрып жатқан 100 мыңнан аса (2002) қазақ “Омбы облыстық қазақ мәдени орталығы”, “Аманат ұлттық бірлестігі”, “Мөлдір” қазақ мәдени орталығы сияқты ұйымдарға біріккен. 2002 жылдан “Омбы үні” атты үнпарақ шыға бастады.

Халқы

Халқының саны жағынан (1172 мың) Сібірде Новосібірден кейін 2-орын алады, Сібірдің ірі өнеркәсіп орталығы. Қалада астық жинайтын комбайндар, теледидар, газ жабдықтары, аспаптар, әртүрлі өнеркәсіп құрал-жабдықтары, электротехника, мұнай, тамақ өнеркәсібі, құрылыс материалдары кәсіпорындары жұмыс істейді. Қазақтардын саны қалада 100000 адам болу мумкун, Ен көп қазақ халқы трады Старый Кировск шағ. ауданда,Омбы орталасында Восточнылар 1-11 көшелер,Ремесленнар 1-11 көшелер, Қаржас шағ.ауданда, Порт Артур шағ.ауданда, кобі жер ұйлерінде трады, Омбы ортасында Шоқан Уалихан көшесі бар сол көшеде Қазақстаннын Консул ғимарат тұр,

Білім және ғылым

2004 жылдан бастап қалада балабақшалардың жеткіліксіздігі байқалуда.

Омбыда 28 жоғарғы оқу орындары (университеттер, академиялар, институттар) орналасқан.

Қаладағы алғашқы жоғарғы оқу орны 1918 жылы ашылды (Сібір ауыл-шаруашылық институты). Бірнеше мәрте атын өзгертіп, бүгін П.А. Столыпин атындағы Омбы кемлекеттік аграрлық университеті ретінде белгілі.

1974 жылы Ф.М. Достоевский атындағы Омбы мемлекеттік университеті ашылды. Бастапқыда білім беру екі факультетте (гуманитарлық және жаратылыстану) ғана жүргізілді.

1920 жылы Сібір ветеринарлық-зоотехникалық инстутыттың жанында медициналық бөлім ашылды (1994 жылдан бастап Омбы медициналық университеті).

1932 жылы мұғалімдерді даярлайтын Омбы педагогикалық институттың негізі қаланды (1993 жылдан бастап Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті).

1942 жылдан бастап Омбыға қорғаныс зауыттарының бір бөлігі көшірілді. 1942 жылы Ворошиловград қаласынан көшірілген кешкі машина жасау институтының негізінде Омбы машина жасау институты құрылды (бүгінгі Омбы мемлекеттік техникалық университеті).

1950 жылы дене шынықтыру саласындағы мамандарды дайындау үшін Омбы дене шынықтыру институты ашылды.

Мәдениеті

4 жылу-энергетикалық орталықтары, 10 жоғары оқу орны, ғылыми-зерттеу институты, академиялық драма театры, музыкалық драма, қуыршақ театры, цирк, Ф.М. Достоевский атынд. өлкетану музейі (жазушы Омбыда 1850 – 54 ж. айдауда болды), М.А. Врубель атындағы сурет галереясы бар.

Спорт

Омбының негізгі спорт командалары төмендегі кестеде:

Клуб	Спортың түрі	Лиганың атауы	Лиганың деігейі	Стадионы
Авангард	Шайбалы хоккейі	КХЛ	1	"Арена Омск"
Омские ястребы	Шайбалы хоккей	ЖХЛ (МХЛ)	жастар	"Арена Омск"
Иртыш	Футбол	Ұяшық мәтіні	2-ші дивизион	"Красная Звезда" стадионы, "Красная Звезда" манежі
Нефтяник-Авангард	Баскетбол	Б Суперлигасы	2	"Сибирский нефтяник" СК
БК 1716	Баскетбол	1-ші Лига	4	Промин атындағы №9 БЖСМ
СКИФ	Гандбол	Суперлига	2	"Авангард" СК
Асгард	Регби	Регбиден Ресей чемпионаты	3	"Шинник" СК