КСРО-дағы әкімшілік-аумақтық бөлініс реформасы (1962-1963)
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының әкімшілік-аумақтық бөлінісін реформалау 1962-1963 жылдары КСРО Министрлер Кеңесінің Төрағасы Н.С.Хрущевтің бастамасымен халық шаруашылығын басқару жүйесін реформалау шеңберінде жүргізілді. Реформа барысында Кеңес Одағы құрамындағы әкімшілік құрылымдар оларда өнеркәсіптік және ауылдық аудандардың құрылуымен айтарлықтай ұлғайтылды (1962 жылдың соңы мен 1963 жылдың басы аралығындағы кезеңде аудандардың жалпы саны 3421-ден[1] 1711-ге дейін азайды; бірқатар республикаларда, өлкелерде және облыстарда өнеркәсіптік аудандар құрылды (122)). КОКП-ның жергілікті органдары мен еңбекшілер депутаттары кеңестері тиісті экономикалық аудандарды басқару үшін өнеркәсіптік және ауылшаруашылық болып бөлінді, бұл жергілікті органдар санын екі есеге арттырды. Реформа тез арада өзінің тиімсіздігін көрсетіп, 1964 жылдың желтоқсаны мен 1965 жылдың қаңтары аралығында тоқтатылды. Өнеркәсіптік және ауылдық аудандар жойылып, әдеттегі әкімшілік аудандар қалпына келтірілді.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1963 жылғы 2 және 10 қаңтардағы Жарлықтарымен:
- Алматы облысы. 18 аудан мен 2 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 13 аудан мен 4 облыстық бағыныстағы қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Андреев, Іле, Қапал, Киров, Нарынқол және Ұйғыр.
- Шығыс Қазақстан облысы. 12 аудан мен 3 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 7 ауылдық аудан, 1 өндірістік аудан және 4 облыстық бағыныстағы қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Катонқарағай, Киров, Марқакөл, Предгорный, Тарбағатай және Ұлан.
- Қарағанды облысы. 11 аудан мен облыстық бағыныстағы 7 қаланың орнына 7 ауылдық округ, 1 өнеркәсіптік аудан және облыстық бағыныстағы 8 қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Жезқазған, Қоңырат, Қу, Ұлытау, Ульянов және Шет.
- Семей облысы. 13 аудан мен 1 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 7 ауылдық аудан, 1 өнеркәсіптік аудан және 2 облыстық бағыныстағы қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Ақсуат, Мақаншы, Новопокров, Новошульба, Шар және Шұбартау.
- Өлкелік бағыныстағы 4 қала (1. Ақтөбе 2. Гурьев 3. Орал 4. Форт-Шевченко) және 3 өнеркәсіптік аудан (Балықшы (3.11.63 ж. дейін), Қандыағаш және Ембі) құрылды. 1963 жылы 10 желтоқсанда Ақтау қала үлгісіндегі кенті өлкелік бағыныстағы қалаға жатқызылды; ал Форт-Шевченко қаласы аудандық бағыныстағы қалаға жатқызылды; 1964 жылы 1 шілдеде облыстық бағыныстағы Ақтау қаласы Шевченко болып өзгертілді. 1964 жылы 17 желтоқсанда өлкенің таратылуымен барлық қалалар мен өнеркәсіптік аудандар өлкелік бағыныстылықтан облыстық бағыныстылыққа ауыстырылды.[2]
- Ақтөбе облысы. 12 аудан мен 1 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 7 ауылдық аудан, өлкелік бағыныстағы 1 өнеркәсіптік аудан және 1 қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Байғанин, Жұрын, Ырғыз, Ключевой, Степной және Ойыл.
- Гурьев облысы. 9 аудан мен 1 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 4 ауылдық аудан, өлкелік бағыныстағы 1 өнеркәсіптік аудан және 1 қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Бақсай, Балықшы, Жылыой, Есбол, Мақат және Шевченко.
- Орал облысы. 14 аудан мен облыстық бағыныстағы 1 қаланың орнына 8 аудан мен өлкелік бағыныстағы 1 қала құрылды.
Таратылған аудандар (5): Каменка, Қаратөбе, Тайпақ, Теректі және Шыңғырлау.
- Өлкелік бағыныстағы 13 қала (1. Атбасар 2. Жітіқара 3. Ермак 4. Көкшетау 5. Красноармейск 6. Қостанай 7. Макинск 8. Павлодар 9. Петропавл 10. Рудный 11. Целиноград 12. Щучинск 13. Екібастұз) және 1 өнеркәсіптік аудан (Жолымбет) құрылды.[3] 1964 жылы 17 желтоқсанда барлық қалалар (Целиноградтан басқа) және өнеркәсіптік аудан өлкелік бағыныстылықтан облыстық және аудандық бағыныстылыққа берілді.[4]
- Көкшетау облысы. 14 аудан мен облыстық бағыныстағы 2 қаланың орнына 9 аудан мен өлкелік бағыныстағы 2 қала құрылды.
Таратылған аудандар (6): Айыртау, Арықбалық, Зеренді, Қазан, Келлер, Чкалов.
- Қостанай облысы. 18 аудан мен облыстық бағыныстағы 2 қаланың орнына 16 аудан мен өлкелік бағыныстағы 3 қала құрылды.
Таратылған аудандар (8): Затобол, Қарабалық, Меңдіқара, Орджоникидзе, Пресногорьков, Таран, Обаған және Ұзынкөл.
- Павлодар облысы. 11 аудан мен облыстық бағыныстағы 2 қаланың орнына 9 аудан мен өлкелік бағыныстағы 3 қала құрылды.
Таратылған аудандар (7): Куйбышев, Лебяжі, Лозов, Май, Максим Горький, Өрлітөбе және Цюрупин.
- Солтүстік Қазақстан облысы. 10 аудан мен облыстық бағыныстағы 1 қаланың орнына 7 аудан мен өлкелік бағыныстағы 1 қала құрылды.
Таратылған аудандар (5): Конюхов, Октябрь, Полудин, Приишим, Соколов.
- Целиноград облысы. 14 аудан мен 1 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 10 ауылдық аудан, өлкелік бағыныстағы 1 өнеркәсіптік аудан және 1 қала құрылды.
Таратылған аудандар (9): Баранкөл, Вишнёвка, Калинин, Қима, Ленин, Макин, Новочеркасск, Шортанды және Еркіншілік.
- Өлкелік бағынысты 5 қала құрылды (Жамбыл, Кентау, Қызылорда, Леңгір, Шымкент). 1963 жылы 24 тамызда Шолақтау қала үлгісіндегі кенті өлкелік бағыныстағы қалаға жатқызылып, 1963 жылы 29 қарашада Қаратау болып өзгертілді. 1964 жылы 17 желтоқсанда өлкенің жойылуымен барлық қалалар өлкелік бағыныстылықтан облыстық бағыныстылыққа ауыстырылды.[5][6][7]
- Жамбыл облысы. 10 аудан мен 1 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 6 аудан мен 2 өлкелік бағыныстағы қала құрылды.
Таратылған аудандар (4): Жамбыл, Көктерек, Луговой, Сарысу.
- Қызылорда облысы. 8 аудан мен 1 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 4 аудан мен 1 өлкелік бағыныстағы қала құрылды.
Таратылған аудандар (4): Арал, Жалағаш, Тереңөзек, Жаңақорған.
- Шымкент облысы. 14 аудан мен 3 облыстық бағыныстағы қаланың орнына 6 аудан мен 3 өлкелік бағыныстағы қала құрылды.
Таратылған аудандар (9): Арыс, Георгиев, Киров, Қаратас, Келес, Мақтаарал, Түлкібас, Шаян және Шәуілдір.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ СССР: Административно-территориальное деление союзных республик (на 1 янв. 1962 г.) / Отв. ред.: П. В. Туманов. — Изд. 11-е. — М.: Известия Советов депутатов трудящихся СССР, 1962. — Б. 5, 7. — 631 б.
- ↑ Западно-Казахстанский край. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 желтоқсан 2010. Тексерілді, 12 шілде 2023.
- ↑ Политико-административная карта. (на 6 апреля 1964 г.) // Атлас Целинного края. / И. Н. Гусева. — М.: МГУ, 1964. — Б. 1. — 49 б.
- ↑ Целинный Край. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 желтоқсан 2010. Тексерілді, 12 шілде 2023.
- ↑ Южно-Казахстанская область. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 желтоқсан 2010. Тексерілді, 12 шілде 2023.
- ↑ Жамбылская область. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 желтоқсан 2010. Тексерілді, 12 шілде 2023.
- ↑ Кызылординская область. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 желтоқсан 2010. Тексерілді, 12 шілде 2023.