Келес артезиан алабы

Келес артезиан алабы– Түркістан облысының оңтүстігінде Келес өзені аңғарында арынды жер асты суы бар өңір. Солтүстігінде Қазығұрт, оңтүстігінде Нұратау және Шатқал тауларымен, солтүстігінде Қазығұрт, батысында Шардара дөңестерімен шектеседі. Жалпы аумағы 20 мың км². Алаптағы грунт сулары өзен аңғарларында қалыңдығы 20 – 30 м-ден аспайтын төрттік кезеңнің аллювийлі құм, кесектасты қабаттарында, тау етегіндегі ысырынды конустарда шоғырланған. Минералдылығы 0,3 – 1 г/л. Арыны күшті артезиан сулары бор кезеңінің сенон, турон, сеноман, альб қабаттарында қалыптасқан. Олардың қалыңдығы 20-дан 100 м-ге, тереңдігі 1300 – 1700 м-ге дейін жетеді. Минералдылығы 0,3 – 1,5 г/л, температурасы 30 – 50°С. Ұңғымалардан өздігінен атқылап шығатын судың өнімділігі 1,5 – 50 л/с, тәулігіне 500 – 1200 м2 су алынады. Келес артезиан алабының суы елді мекендерді, мал жайылымдарын, шабындықтарды суландырады. «Сарыағаш» курортының шипалы су көздері осы Келес артезиан алабына негізделген.

Дереккөздер

Келес сөзі қайдан шыққан. Келес -өзені өз бастауын Шарабхана елді мекенінен алады.Шарабхана сөзінің мәні Шар(Чор-төрт)об-су деген мағнаны яғни төрт судың қосылған жері.Бул сулар Жаңа базардан жоғары Уяның суы,Айнатастың су,Қазғұрттың суы,Жаңа базардан төмен Жартөбеден Қаржанның суы қосылады.Шарапханадан жоғары жерде Келес сөзі қолданылмайды. Ал Келес сөзінің мәнін дөп басып айту қыйын. Келес Өзбек тілінде Калас болып айтылады.Мүмкін осы жерде Шарабхана сөзінің мәні Парсы сөзінің "төрт су" деген мағнасына қарап-калас-халас-бітті,таусылды,қутылдық деген тіркестермен бірге Халас таза деген мағнада береді.Осы сөздің негізінде Келес өзеніне қуятын төр бастауда өз басын Қазұрт және Қосмола,Қаржантау сілемінен алатынын ескерсек шын мәнінде Шарапханаға дейінгі жерде судың кереметтей таза болғанын түсіну қыйынға соқпайды.Олай болған жағдайда Келес ---таза судеген мағнаға ие болып шығады.Анығын Алла біледі. Мәделіқожаның, Бул жерден үш жұрт өтіп ед, Парсы дарий,Қызылбас, Ақтабан ,Ноғай Қалмағы-ай-деген сөзінде бір кездері бул өлкені Парсылар жаулап алғанын ескеру керек.Ал Парсы дәуірінен ескерткіш болып Қазақтың сөздік қурамында көптеген сөздер қалған. Сейт-Омар Саттарұлы Сарыағаш қаласы.