Керексурлар

Керексурлар, Керексур обалары – Орталық Азияның шығыс аймақтарында ежелгі дәуірден сақталған ескерткіштердің ортақ атауы. Негізгі таралу аумағы Батыс Моңғолияны және оған жапсарлас Тыва Республикасы мен Алтай Республикасының кейбір өлкелерін қамтиды. Орыс ғалымдары В.В. Волков, Э.А. Новгородова, Ю.С. Худяков зерттеген. Аз зерттелген, құрылымдық жағынан күрделі жәдігерлер қатарына жатады. Керексурлар тобы, негізінен, үш түрлі құрамдас бөліктердің үлкенді-кішілі шоғырынан құралады. Мұның ішінде Керексурлардың өзіне оба тәріздес үйілген, не ортасының көп жері ашық қоршау түріндегі дөңгелек, төрт бұрышты, шаршы пішіндес құрылыстарды Керексурларға жатқызады. Айналасына бірнеше, көбінесе, ондаған, сирек жағдайда жүздеп саналатын кішкентай (диам. 2 – 3 м) обалар немесе дөңгелек қоршаулар кейде ретсіз, кейде белгілі бір жүйемен орналасады. Осы құрылыстар алып жатқан алаңның шеттерінде, кейде өне бойында үлкен бұғытастар жекелеп те, тізбектеле де орнатылған. Бат. Моңғолиядағы Хубсугол аймағының Архангаймен шекаралас өлкесіндегі ғұрыптық ескерткіштер тобының алып жатқан аум. 100-120 м. Мұның дәл ортасында аум. 25-50 м, шығыс, оңт. шетінде 2 үлкен бұғытасы бар төртбұрышты қоршау түріндегі Керексурлар орналасса, қалған жерін диам. 2 – 3 м жүздеген кішкентай обалар алып жатыр. Қазылған бірнеше шағын обаның астынан жылқының бас сүйектері мен тұяқтарының шығуы бұлардың құрбандық шалу барысында үйілген ғұрыптық орындар екенін көрсетеді. Осы аймақтағы Зуны-Гол Керексурлар тобын 2 шаршы пішіндес үлкен қоршау, ондаған шағын тас шеңберлер мен 9 бұғытас құрайды. Үлкен керексурлар тобында адам жерленген обалар бар. Адам мүрдесі оба астында жер бетіне жақын орнатылған тас жәшіктерге қойылған. Нақты мерзімдік кезеңі анықталмаған. Ғалымдар керексурлар ды қола дәуірінің соңғы кезеңі мен сақ дәуірін алып жатқан ұзақ уақытпен жалпылап мерзімдейді (б.з.б. 9 – 7 ғ-лардан бастап б.з.б. 3 ғ-ға дейін). Керексурлар дың Орталық Азия көне тарихы мен мәдениетін, түркілердің шығу тегін зерттеуде аса зор мәні бар. Археологиялық зерттеулер бойынша, Моңғолияның барлық территориясы б.з.б. 1-мыңжылдықта батыс және шығыс болып шамамен Хангай, Хэнтэй тауларының шығысында ажыратылатын 2 үлкен этномәдени бөліктен тұрды. Шығ. Моңғолияда өркендеген қақпа тас қабірлер мәдениетін ғалымдар кейінгі моңғол тілдес халықтардың ата-бабаларымен байланыстырады. Керексурлар мен бұғытастар мәдениеті тараған Бат. Моңғолияны бет әлпеті жағынан еур. нәсіліне жақын мүлдем басқа тайпалар қоныстанған. Бурят ғалымы, археолог П. Коновалов осы мәдениетті құраған көне тайпалардың кейінгі түркілердің ежелгі аталарына қатысы бар деген пікір айтады.