Кеңес дәуіріндегі орыс театры

Кеңес дәуіріндегі орыс театры XX ғасырдың басында В.Э.Мейерхольд пен А.Я.Таиров режиссура бойынша әр түрлі бағытта экспериментті ізденістер жүргізді.

20-жылдары театрларда Қазан күтерілісінің оқиғаларына кұрылған К.А.Треневтің "Любовь Яроваясы", В.Н.Билль-Белоцерковскийдің "Теңіз дауылы" В.В.Ивановтын "Бронепоезд 14—69"сияқты пьесалары қойыла бастады. 1922 жылы 29 қазанда М.Мартинэнің "Түн" пьесасымен Революция театры, кейіннен Мәскеудің Маяковский атындағы театры тұнғыш рет шымылдық ашты.

Всеволод Эмильевич Мейерхольд

Всеволод Эмильевич Мейерхольд (1874—1940) — режиссер, актер, 1923 жылдан Ресейдің Халық артисі. Арғы тегі Германиядан шыққан кәсіпкер отбасында туған. 1895 жылы Мәскеу университетінің заң факультетіне, 1896 жылы Мәскеу филормониялық қоғамы жанындағы музыкалық-драмалық училищенің драма класының екінші курсына түсіп оқыды. Оны бітіргеннен кейін, 1898 жылы Мәскеу Көркем театрының кұрамына қабылданды. Театрда Треплев, Тузенбах (А.П.Чеховтың "Шағаласы" мен "Апалы-сіңлілі үшеуінде"), Мальволио (Шекспирдің "Он екінші тунінде"), Иоганнес (Г.Гауптманның "Жалгыздарыида") рөлдерін орындап, актерлік өнерінің өзіндік қырын байқатты. 1902 жылы Көркем театрдан кетіп, 1905 жылға дейін өзі ұйымдастырған "Жаңа драма жолдастығы ("Товарищество новой драмы"; Херсон, Тбилиси) труппасын басқарды. Актерлікпен қатар режиссерлік өнерге де бет бұрды. Мейерхольдтің стильшілдікке, шартты театр қағидалары мен символизм поэтикасына бой ұрған көркемдік бағдарламасы осы кезде қалыптаса бастады. Поварскаядағы студия мен Комиссаржевская театрындағы режиссурасы батыл ізденістер мен экспериментке негізделді. 1908 жылдан Александрин мен Мариин театрында (Петербург) режиссерлік қызметін одан әрі жалғастырып, классикалық театр формаларын қайта жаңғырту міндетін алға қойды.

Қазан төнкерісінің жеңісінен кейін Мейерхольд жаңа кеңес театрын ұйымдастыру ісіне бөлсене атсалысты. Ол көрермендер жүрегіне театр арқылы жол табу мақсатын көздеді. Осыған орай сахналық өнерді революциялық дәуірмен үндестіруге, жарқын ойын-сауыққа толы саяси-үгіт театрын құруға ұмтылған "Театрлы Октябрь" бағдарламасын жасады. В.В.Маяковскийдің "мінбе" мен "ойын-сауықты" өзара ұштастыруға негізделген поэтикасына сойкес ақынның "Мистерия-буфф" "Қандала", "Монша", Э.Верхарнның "Таң шапагы", Н.Р.Эрдманның "Мандат", В.В.Вишневскийдің "Соңғы шешуші кезең", Ю.П.Германның "Кіріспе" спектакльдерін қойды. Мейерхольд шығармашылығының қайшылығы классикалық туындыларды, А.Н.Островскийдің "Орманын" Н.В.Гогольдің "Ревизорын" қоюда айқын көрінді. 1920—1938 жылдары Мейерхольд атындағы театрды және 1922—1924 жылдары Революция театрын басқарды. Музыкалық спектакль мен фильм қойып, киноға түскен. Мейерхольд атындағы (1923 жылдан бері осылай аталады) театр қызметінің бағыт-бағдары оған жетекшілік еткен В.Э.Мейерхольдтың режиссерлік өнермен тығыз байланысты..

Евгений Багратионович Вахтангов

Евгений Багратионович Вахтангов (1883—1922) — режиссер, актер. Студенттердің драмалық студиясы (кейін "Мансуров" студиясы деп аталды) деп аталған театр студиясының негізін салып, оған 1913 жылдан басшылық етті. Бұл 1921 жылы Мәскеу Көркем театрының 3-студиясына, ал 1926 жылы Евгений Вахтангов атындағы драма театрына айналды. Вахтангов темекі фабрикасы қожасының отбасында туған. 1903 жылы Мәскеу университетінің жаратылыстану, кейіннен заң факультетіне түсіп оқыды. 1901 жылдан бастап драмалық әуесқойлар үйірмесіне актер, спектакль қоюшы ретінде қатысқан. Оған Мәскеу Көркем театры күшті әсер етті. Осы жылдары Владикавказдың "Терек" газетіне театр жайлы әңгімелер мен мақалалар жазып тұрды.
1909 жылы Мәскеудегі А.И.Адашевтың театр мектебіне оқуга тњсті. Оның ұстаздары Л.А.Сулержицкий, В.В.Лужский, Л.М.Леонидов, В.И.Качалов болды. Мұны бітіргеннен кейін 1911 жылы Мәскеу Көркем театрының кұрамына қабылданды. Ол Л.Н.Толстойдың "Тірі өлігінде" Цыганның, Метерлинктің "Көк кұсында" Канттың, Шекспирдің "Гамлетінде" Екінші актердің, т.б. рөлдерді ойнады. Вахтангов жасаған сахналық тұлғалар өзінің өткір мінезділігімен, терең психологиялық бояуымен ерекшеленеді: Текльтон (Ч. Диккенстің "Пеш үстіндегі шілделіғі" бойынша), Фрезер (Бергердің "Тасқынында"), Сайқымазақ (Шекспирдің "Он екінші түнінде"). Өткір сахналық түр мен пластика оның режиссерлік љнерінен де (Гауптманның "Дүние думаны" мен Бергердің "Тасқыны" 1913,1919) байқалады. Вахтангов Мәскеу Көркем театры жанындағы 1-студияның жұмысына қызу араласып, К.С.Станиславский жүйесі мен идеясын белсенді түрде насихаттады. 1920—1922 жылдары А.П.Чеховтың "Үйлену тойы" М.Метерлинктің "Әулие Антонидің кереметі", Й. А.Стриндбергтің "XIV Эрик", Анскийдің "Гадибук" және К.Гоццидің "Турандот ханшайым" спектакльдерін қойды. Соңғысын К.С.Станиславский, В.И.Немирович- Данченко, т.б. театр кайраткерлері сахналық өнерді байытып, театрда тың жол ашқан ірі шығармашылық жеңіс деп бағалады. Спектакль өсем пластикалық ою-өрнекке, сахналық ойнақы, музыкалық-ырғақты өрекетке толы болды. Бұл кейіннен театрдың жалпы шығармашылық ерекшелігін, бет-бағдарын айқындап, оның тарихынан елеулі орын алды. Осы спектакльдерде асыл махаббат жырланды, екіжүзділік пен тоғышарлық қатты сыналды.