Координациялық сан

Координациялық сан – кристалдық тордағы әрбір атомның (ионның) айналасында бірдей қашықтықта орналасқан ең жақын атомдардың (иондардың) саны. Кристалдық тордағы металдар үшін Координациялық сан 8 және 12, ал кешенді қосылыстардағы Координациялық сан 1-ден 12-ге дейін болады. Егер іргелес орналасқан атомдардың (иондардың) арасын өзара түзумен қосса, онда координациялық көпжақ деп аталатын фигура шығады. Мысалы, хлорлы натрийдің кристалдық торында натрийдің әрбір ионын [[октаэдр/октаэдрдыңъъ бұрыштарында орналасқан хлордың 6 ионы қоршап тұрады. Осы иондар саны натрийдің немесе хлордың Координациялық саны деп аталады. Анион мен катион радиустарының айырмашылығы азайған сайын Координациялық сан артады. Керісінше, иондардың радиустарының айырмасы артқан сайын Координациялық сан азаяды. 2-ге тең Координациялық сан бір валентті күміс, алтын, мыс, т.б. кешенді қосылыстарда кездеседі. Мысалы, [CuCl2]–, [Ag(NH3)2]+, [AgCl2]–. Мұндай кешендерде орталық атом мен екі лиганд бір түзудің бойына орналасады, демек құрылысы түзу сызықты болады. Координациялық саны 3 болатын қосылыстар сирек кездеседі. Олардың құрылысы тең қабырғалы үшбұрыш болады. Кешен түзушінің Координациялық саны 4 болғанда кешенді ионның құрылысы тетраэдр немесе квадратты болып келеді. Координациялық саны 5-ке тең кешендер онша көп емес. Мұндай кешендердің құрылысы үшбұрышты бипирамида немесе квадратты пирамида пішінді болады. Ең жиі кездесетін Координациялық сан– 6. Мұндай кешендердің құрылысы октаэдр пішінді. Алтыдан үлкен Координациялық сан сирек кездеседі. Ондай кешендерді 5-және 6-периодтағы d-металдар, лантаноидтар мен актиноидтар түзеді.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”, 11 - том