Кірпітәрізділер

Кірпітәрізділер; Қазбалық ауқымы: Eocene–Recent ПреК К О С Д Кр П Т Ю Б Пг Н
	; Erinaceus europaeus
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Сүтқоректілер;
Ықшам табы:	Ұрықжолдастылар;
Ұлы сабы:	Laurasiatheria;
Сабы:	Erinaceomorpha; Уильям Кинг Грегори, 1910
Тұқымдасы:	Erinaceidae; Григорий Иванович Фишер фон Вальдгейм, 1814
Subfamilies & Genera
	Кірпітәрізділер Африка кірпісі; Еуразия кірпісі; Құлақты кірпі; Дала кірпісі; Paraechinus; ; Galericinae Echinosorex; Hylomys; Neohylomys; Neotetracus; Podogymnura; ;

Кірпітәрізділер (лат. Erinaceidae) – сүтқоректілер класының жәндікқоректі аңдар отряды.

Бір кірпіде 7-8 мың ине болады. Қазақстанда 3 түрі мекендейді: кәдімгі кірпі, құлақты кірпі және қара кірпі. Арқасын, бүйірлерін тікенек (ине) басқан. Тұрқы 13 – 27 см, салмағы 700 – 800 г. Орманда, бұта арасында, бау-бақшада, тіпті елді мекендерде тіршілік етеді. Жемін, әдетте іңірде және түнде аулайды. Жәндіктермен, көлбақамен, жыланмен (улысымен де) қоректеніп, орман шаруашылығына пайда келтіреді. Қараша айында ұйқыға кетеді де, көктемде күн жылынысымен оянады. Жыныстық жағынан 2 жасында жетіледі. 35 – 42 күнде жылына 1 рет көктемде 3 – 4-тен балалайды. Орта есеппен 6 жыл тіршілік етеді. Мал пироплазмозы ауруын таратады.^[1]

Аяқтары бессаусақты. Бірінші үстінгі күрек тістері ірі, азу тіске ұқсас. Тері асты бұлшық еттері, әсіресе сақина бұлшық еттері жақсы жетілген және олар қысқарғанда кірпі денесі дөңгеленіп, шар тәрізді болады. Екі тұқымдас тармақтары: гимнурлар және кірпілер бар. Еуразия мен Африкада таралған. Кірпілердің арқасы мен екі жақ жаны тікенекті. Қауіпті жағдайда домаланып қалады. 12-15 түрі бар. ТМД-да 7 түрі таралған: кәдімгі кірпі, (Erinaceus europaeus), оңтүстік, (Е. rumanicus), кавказдық, амур кірпісі, (Еamurensis), даур, (Е. dauricus), құлақты кірпі, (Н. hypomelas). Орманды, далалық және шөлді жерлерді мекендейді. Кейбір түрлері кысқы ұйқыға кетеді. Жылына 1-ден 7-ге дейін ұрпақ береді. Ауылшаруашылық және орман зиянкестерін құртады. Кейбір түрлері аса қауіпті ауру қоздырушыларын тасымалдайды. Даур кірпісі КСРО Қызыл кітабында, 1 түрі ХТҚО Қызыл кітабына енгізілген.^[2]

Дереккөздер

↑ “Балалар Энциклопедиясы”, V-том
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3

Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.

[1] “Балалар Энциклопедиясы”, V-том

[2] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3

[1]

[2]