Көктоғай ауданы
Басқа мағыналар үшін Көктоғай деген бетті қараңыз.Көктоғай ауданы (ұйғ. خْكتْكاَي ناھىيىسى; Köktoqay nahiyisi, қаз. كوكتوعاي اۋدانى; Көктоғай ауданы) немесе Фуюн уезі (қыт. 富蕴县) — Қытай Халық Республикасы Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы Іле Қазақ автономиялық облысының Алтай аймағына қарасты әкімшілік-аумақтық құрылым. Әкімшілік орталығы — Қуертіс кенті.
| Аудан | |
| Көктоғай | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Кіреді |
Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Іле Қазақ автономиялық облысы, Алтай аймағы |
| Әкімшілік орталығы |
Қуертіс |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
47°13′ с. е. 89°39′ ш. б. / 47.217° с. е. 89.650° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 47°13′ с. е. 89°39′ ш. б. / 47.217° с. е. 89.650° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | |
| Жер аумағы |
32327 км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
83000 адам (2003) |
| Телефон коды |
906 |
| Пошта индекстері |
836100 |
|
| |
| Координаттар: 47°13′ с. е. 89°39′ ш. б. / 47.217° с. е. 89.650° ш. б. (G) (O) (Я) | |
.png)
Тарихы өңдеу
Көктоғай 1937 жылы Бурылтоғай ауданынан жеке бөлініп шықты. 1959 жылы әкімшілік орталығы Көктоғай кентінен Қуертіс кентіне ауысты. Бұл жер аты алты Алашқа мәлім болған әйгілі, 20 ғасырдың "Шыңғысханы" аталған Оспан Батыр Исламұлын дүниеге әкелген қойнауы құт дарыған киелі өлке. Қазақтың Қаны көп төгілген Қанды өлке.
- 1946 жылы Кеңес одағы ядролық қару жасауға күш салған тұста, Көктоғайда мол уран қорын тауып, уран кенін ашады. Сол жылы Қытайда АҚШ қолдауындағы Гомин үкіметі мен Кеңес одағы қолдауындағы Компартия арасында азаматтық соғыс қайта жанданды. Құрама Штаттар Кеңес одағының ядролық қару өндіру, уран қорына ие болуына кедергі келтіру мақсатында Қытайдың Гомин үкіметі арқылы Алтайдағы төңкеріс жетекшісі Оспан батырмен байланыс орната бастайды. Нәтижесінде, Оспан батыр мен Гомин билігі қою қарым-қатынас орната бастайды. Сол жылы Оспан батыр Көктоғай мен Шіңгілдегі ел ағаларының басын қосып, жиын өткізеді. Содан бастап Көктоғай мен Шіңгіл халқы ШТР немесе біріккен үкіметке салық төлеуден бас тартады. Бұл дербестік алудың белгісі еді. Сол тұстағы үкімет басшылығындағы Дәлелхан Сүгірбайұлы пен Ысқақбек генерал Оспан батырды райынан қайтаруға да құлшынып көреді, бірақ бұл әрекеттері сәтсіз аяқталады.
- Әйгілі адамдары: Оспан батыр, Ізғұтты батыр...
Географиясы өңдеу
Аудан солтүстігінде Моңғолиямен, шығысында — Шіңгіл ауданымен, батысында — Бурылтоғай ауданымен, оңтүстігінде — Чанцзы-Хуэй автономиялық аймағымен шекараласады. Шыңжаң Ұйғыр автономялық ауданының терістігінде, Алтай аймағының шығысынан, Ертіс өзенінің жоғарғы ағарынан орын алған, Алтай аймақтық әкімшілік мекемесі тұрған Алтай қаласынан тасжол аралығы 237.3 км., Іле Қазақ автономялық обылысының орталығы Құлжа қаласынан 1196 км., Шыңжаң Ұйғыр автономялық ауданының орталығы Үрімжі қаласынан 480 км. қашықтықта؛ солтүстігінде Моңғолиямен, Шіңгіл ауданы мен шекараласып, батысында Буырылтоғай ауданымен жалғасып, оңтүстігінде Жұңқар ойпатына сұғынып кіріп, Санжы Хұйзу(Дүңген) автономялық обылысының Шонжы, Жемсәрі сияқты аудан, қалаларымен шекараласады. Көктоғай ауданының жерінің шығысынан батысына дейінгі бойлығы 333 км., оңтүстігінен солтүстігіне дейінгі бойлығы 133 км., бүкіл аудан жерінің әкімшілік аудандарға бөліну аумағы 33 мың 699 шаршы км., жайылымдық аумағы 54 мың 277 шаршы км.
- Көктөғай ауданының жер бедері
Көктоғай ауданының жер бедері солтүстігі биік, оңтүстігі аласа келіп, теңіз деңгейінен биіктігі әдетте 800 метрден 1200 метрге дейін .
- Жылдық орташа қыраусыз мезгілі 140 күн болады да,ҚХР-ның суық, ызғарлы аудандардың бірі. Жылдық орташа жауын шашын мөлшері 158.3 миллиметр.
- Көктоғәй ауданының жаратылыстық кен байлығы мол, табиғаты көркем болып, онда Таңбалы тас, Әмірсана, геология 3 нөмірлі кен сияқты әйгілі саяхат орындары бар.
- Көктоғай ауданы Азия – Еуропа ұлы құрлығының кіндік тұсында, Памирден Бежарға дейінгі жер сілкіну қимыл өңіріне орналасқан, ұлы құрлықтың ішкі бөлігіндегі жер сілкіну жиілік дәрежесі ең жоғары, қуаты ең күшті болатын өңірдің біріне жатады.
Автономыялы аудан мен Көктоғай ауданындағы жер сілкінісін бақылау тарауларының материалдарына негізделгенде Көктөғай, Тұрғын, Қарасеңгір тауы желісінде 1931 жылы 11 тамыз сағат 5 те 8 балл күшті жер сілкінген. 1976 жылдан 1985 жылға дейінгі 10 жылда осы ауданда 0.8 – 4.5 балға дейінгі жер сілкінісі 113 рет болды. Әр жылы орта есеппен 12.6 рет туылған. 0.8 балдан төменгі жер сілкінісі тоқтаусыз болып тұрады. Жер сілкінісі – Көктөғай ауданының жеріндегі елеулі апаттардың бірі.
Әкімшілік-аумақтық бөлінісі өңдеу
Көктоғай ауданы 3 кентке және 6 болысқа бөлінеді[1]:
- Қуертіс кенті (库额尔齐斯镇)
- Көктоғай кенті (可可托海镇)
- Цякурту кенті (恰库尔图镇)
- Турхун болысы (吐尔洪乡)
- Дужэ болысы (杜热乡)
- Курте болысы (库尔特乡)
- Калатункэ болысы (喀拉通克乡)
- Темайкэ болысы (铁买克乡)
- Калабулэгэнь болысы (喀拉布勒根乡)
Дереккөздер өңдеу
|
Бұл — Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы географиясы бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |