Көңіл-күй лирикасы

Көңіл-күй лирикасы - мәдениетін, жазба дәстүрін, әдет-ғүрыптары мен дүниетанымын білуге болады.

Н.М.Ядринцев 1889 жылы Моңғолиядағы Орхон өзенінің құйылысынан қос тілдік жазуы бар екі тас тапқан. Кейіннен біреуі Білге қағанға (735 жылы), екіншісі оның інісі Күлтегінге (732 жылы) қойылғаны белгілі болып, мазмұны толық анықталды. Бұл ескерткіштердің бір кырына Қытай иероглифтері ойылған, ал үш қырына ойылған жазу таңбалары "Сібір руналарына", Енисей бойынан табылған жұмбак жазуларға үқсас. Финн және орыс ғалымдары жүргізген арнаулы зерттеулер нәтижесінде Орхон және Енисей ескерткіштерінің нұсқалары (фотосурет, эстампаж) жинақталып жарияланған атластар жарық көрді. Дания лингвисі Вильгельм Томсен 1893 жылы түркі руникалық (Орхон-Енисей) таңбаларының дыбыстық мағыналарын анықтап, акад. В.В. Радлов 1894 жылдың қаңтарында көне түркі тілінде жазылған Күлтегін ескерткішіндегі руникалық жазудың түңғыш аудармасын берді. Мұнан кейін К. т. ж. е. тек тастарға ғана қашалмағандығы, металл (алтын, күміс, қола) және саз балшықтан жасалған түрлі бүйымдарға ойып жазылғандығы да айкындала түсті. Моңғолиядағы, Сібір мен Қазақстандағы айқындалған түркі руникалық ойма жазуларының жалпы саны әзірше екі жүзге жуық. К. т. ж. е-нін тілін зерттеп, зор үлес қоскан ғалымдар - В. Томсен, В.В. Радлов, П.М. Мелиоранский, В.Банг, Г.И.Рамстед, А.Габэн, С.Е. Малов, В.М. Насилов, И.А. Батманов, А.Н. Кононов, Дж. Клоусон, Т.Текин, М.Жолдасбеков, т.б.