Лақса

Лақса (лат. Echinops) – астралылар тұқымдасына жататын екі және көп жылдық шөптесін өсімдіктер.

Лақса
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Asterids Сабы: Asterales Тұқымдасы: Asteraceae Кіші тұқымдасы: Carduoideae Тайпасы: Cynareae Тегі: Echіnops Карл Линней
түрлері
120 түрі белгілі

Ботаникалық сипаты

Шоғырбас гүлшоғыры

• Олардың биіктігі 10 — 150 см.
• Сабағы тік өседі, жапырақ тақтасының жиектері терең ойықталған, тікенекті, астыңғы жағы жұмсақ, қалың түкті, кей түрі безді түкті келеді. Лақсаның басқа туыстан ерекшелігі — себеті бір ғана гүлден тұрады. Олардың бірнешеуі топтанып сабағы мен бұтақтарының ұшында шоғырбас гүлшоғырын құрайды. Себетінің сыртын 3 — 5 қатардан құралған тікенекті, жарғақты орама жапырақтар қоршайды.
• Гүлі қос жынысты, түбі түтікше тәрізді біріккен ақ немесе көгілдір түсті, 5 күлтесі, жіпшелері түтікшеге біріккен 5 аталық, аузы қос тілімді аналығы болады. Тостағанша жапырақшасы түрін өзгертіп үлпекке айналған. Ол айдарша жемісінің ұшында сақталған, желмен ұшып кеңірек таралуына жағдай туғызды. Маусым-шілде айларында гүлдеп, тамыз-қыркүйекте жеміс береді.
• Жемісі — қақырамайтын қырлы, түкті, айдаршалы тұқымша. Әр тұқымшаның (жемісі) ішінде жалғыз тұқымы болады.

Өсетін жері мен таралу аймағы

Қазақстанда Шығыс Қазақстан облысының батыс, оңтүстік-батысында және Торғай, Көкшетау, Сыр өңірі, Мойынқұм, Маңғыстау, Ұлытау аймақтарында, Балқаш-Алакөл алабында, Шу-Іле тауларында кеңінен таралған. Құмды, шөлді далаларда, таудың төменгі белдеулері мен тастақты беткейлерінде, тау етектеріндегі шалғындықтар мен бұталардың арасында өсетін 18 түрі бар.

Қолданысы, қорғалуы

Лақса — улы өсімдік, мал жемейді. Тұқымында 28%-дай тез кебетін май болады, ол техникада қолданылады. Гүлінен ара бал жинайды. Қазақ лақсасы, Зайсан лақсасы, біркелкі биік лақса — сирек кездесетін өсімдіктер, қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.