Уикипедия

Леон Макс Ледерман

Леон Макс Ледерман (ағылш. Leon Max Lederman; 15 шілде 1922, Нью-Йорк, АҚШ — 3 қазан 2018, Рексбург, Айдахо, АҚШ) — американдық физик-эксперименталист, жоғары энергия физикасы саласындағы маман, 1988 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты.

Леон Ледерман
ағылш. Leon Lederman
Туған күні

15 шілде 1922 (1922-07-15)

Туған жері

Нью-Йорк, АҚШ

Қайтыс болған күні

3 қазан 2018 (2018-10-03) (96 жас)

Қайтыс болған жері

Рексбург, Айдахо, АҚШ

Марапаттары


АҚШ ұлттық ғылым медалі АҚШ ұлттық ғылым медалі (1965)
Үлгі:Вольф сыйлығы (физика)
Нобель сыйлығы — 1988 Физика саласындағы Нобель сыйлығы (1988)

Философия ғылымдарының докторы (1951), Колумбия университетінің профессоры, АҚШ Ұлттық ғылым академиясының (1965)[1] және Америка философиялық қоғамының (1989)[2] мүшесі, Ресей ғылым академиясының шетелдік мүшесі (2003)[3]. АҚШ Ұлттық ғылым медалімен марапатталған (1965), физика бойынша Вольф сыйлығының лауреаты (1982). 1979 жылдан 1989 жылға дейін Fermilab директоры. 1989—92 жж Чикаго университетінің профессоры.

Мюон нейтриносын ашқаны үшін физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (1988).

Өмірбаяны

өңдеу

Еврей эмигранттары Морис Ледерман (1886—1968, Одесса) мен Минна Розенбергтің (1894—?, Киевтен)[4] отбасында дүниеге келген, кір жуу ісімен айналысқан. Нью-Йорк қалалық колледжін бітіріп, 1943 жылы бакалавр дәрежесін алып, Екінші дүниежүзілік соғыс майданына аттанған.

1946 жылы ол Колумбия университетінің болашақ Нобель сыйлығының лауреаты Исидор Раби басқаратын физика факультетіне оқуға түсті. Магистр дәрежесін (1948) алып, 1951 жылы сол жерде физика бойынша кандидаттық диссертациясын қорғады. Онда 1979 жылға дейін жұмыс істеді, 1958 жылдан профессор, 1961 жылдан 1978(9?[5]) жылға дейін Nevis Laboratories (ағыл.) директоры[6].

Соңғысының қатарында ол әлемдегі ең қуатты синхроциклотронды жобалауға қатысты.[дереккөзі?] Бейтарап каонды, антидейтеронды, ипсилон-мезонды, мюонды ашты және адрон соқтығыстарында лептондық жұптардың түзілуін зерттеді. Ол нейтриноның екінші түрін – мюон нейтриносын ашты. 1977 жылы ол b-кварктың бар екенін растады.

1979 жылдан бастап Батавияда (Иллинойс, АҚШ) Ферми ат. ұлттық зертхананың директоры, 1989 жылдан — құрметті директор. Әлемдегі бірінші, содан кейін ең қуатты Теватрон асқын өткізгіш үдеткіштің құрылысы мен қолданылуына жетекшілік етті.

1988 жылы ол мюон нейтриносын ашқаны үшін физика бойынша Нобель сыйлығын алды.

1989 жылы Чикаго университетінде физиканың атақты профессоры (Frank L. Sulzberger Professor) болып жұмысқа орналасты (1992 жылға дейін[5]). Өзінің академиялық мансабында Леон Макс Ледерман 50 үміткерді докторлық диссертацияға дайындады, олар кейінірек профессорлар мен университет басшылары болды. Форд қоғамының, Гуггенхайм қорының, Эрнст Кептон Адамс қоғамының[дереккөзі?]және ұлттық ғылыми қоғамдардың мүшесі.

1991-2 жылдары Американдық ғылымды дамыту қауымдастығының президенті.

1992 жылы «Адамзатқа ескертуге» қол қойды[7]. 2016 жылы ол Гринписке, Біріккен Ұлттар Ұйымына және бүкіл әлемдегі үкіметтерді генетикалық түрлендірілген организмдермен (ГМО) күресуді тоқтатуға шақыратын хатқа қол қойды[8][9][10].

2018 жылдың 3 қазанында 96 жасында ол Айдахо штатының Рексбург қаласындағы қарттар үйінде деменцияның асқынуынан қайтыс болды. Үш жыл бұрын 2015 жылы оның отбасы емделуге кететін шығындарды қаржыландыру үшін Нобельдің алтын медалін 765 000 долларға сатуға мәжбүр болды[11].

Негізгі ғылыми еңбектер элементар бөлшектер физикасына арналған. 300-ден астам мақаласы жарық көрді, «Кварктан ғарышқа дейін» атты екі ғылыми-көпшілік кітаптың авторы (Дэвид Шрамммен бірлескен автор) және «Құдай бөлшектері» (Дик Тересимен бірлескен авторлық).

Марапаттар, бонустар, басқа да ерекшеліктер

өңдеу
  • Гуггенхайм стипендиясы (1958)[12]
  • АҚШ ұлттық ғылым медалі (1965)
  • Эллиот Крессон медалі (1976)
  • Физика бойынша Қасқыр сыйлығы (1982)
  • Рихтмайер мемориалдық сыйлығы (1986)
  • Физика бойынша Нобель сыйлығы (1988), Джек Стайнбергер және Мелвин Шварцпен бірге — «нейтрино сәулесінің әдісі және мюон нейтриносын ашу арқылы лептондардың дублеттік құрылымын көрсеткені үшін»[13]
  • Уильям Проктердің ғылыми жетістіктері үшін сыйлығы (1991)
  • Вашингтон сыйлығы (1992)
  • Энрико Ферми сыйлығы (1992)
  • AAAS Philip Hauge Abelson Prize (ағыл.) (2000)
  • Комптон медалі (2005)[14]
  • Ванневар Буш сыйлығы (2012)

Нью-Йорк қалалық колледжінің, Чикаго университетінің, Иллинойс технологиялық институтының, Иллинойс университетінің және басқа да атақты оқу және зерттеу орталықтарының құрметті докторлары.

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Leon M. Lederman  (ағыл.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 5 қазан 2018.
  2. ↑ APS Member History. Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 ақпан 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 ақпан 2022.
  3. ↑ Ледерман Л.. - Общая информация. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 ақпан 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 ақпан 2022.
  4. ↑ Fermilab: Physics, the Frontier, and Megascience
  5. ↑ a b Lederman, Leon M. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 желтоқсан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 ақпан 2022.
  6. ↑ Leon M. Lederman – Biographical - NobelPrize.org. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 ақпан 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 ақпан 2022.
  7. ↑ World Scientists' Warning To Humanity  (ағыл.). stanford.edu (18 November 1992). Басты дереккөзінен мұрағатталған 6 желтоқсан 1998.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 25 маусым 2019.
  8. ↑ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 маусым 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2016.
  9. ↑ Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs). Басты дереккөзінен мұрағатталған 7 шілде 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2016.
  10. ↑ Список нобелевских лауреатов, подписавших письмо. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 қыркүйек 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2016.
  11. ↑ Kliff, Sarah A Nobel Prize-winning physicist sold his medal for $765,000 to pay medical bills. Vox (4 қазан 2018). Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 сәуір 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 18 сәуір 2019.
  12. ↑ Leon M. Lederman  (ағыл.). John Simon Guggenheim Foundation. gf.org. Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 сәуір 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 20 сәуір 2019.
  13. ↑ The Nobel Prize in Physics 1988. Басты дереккөзінен мұрағатталған 17 сәуір 2016..
  14. ↑ Past recipients of the Compton Medal  (ағыл.). Американский институт физики. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 ақпан 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 23 тамыз 2010.

Әдебиет

өңдеу
  • Нобель сыйлығының лауреаттары, энциклопедия, 1-2 том, Мәскеу, Прогресс, 1992.
  • Қысқаша еврей энциклопедиясы, 1—11 томдар, Иерусалим, 1976-2005.
  • Дүниежүзілік өмірбаяндық энциклопедиялық сөздік, Мәскеу, БРЭ, 1998.
  • С.А.Фридман, еврей Нобель сыйлығының лауреаттары, қысқаша өмірбаяндық сөздік, Дограф, Мәскеу, 2000, ISBN 5-93431-011-9
  • Храмов Ю. А. Ледерман Леон Макс (Lederman Leon Max) // Физиктер : Өмірбаяндық анықтама / Ред. А.И. Ахиезер. — Бас. 2-ші, өңд. және тол. — М. : Ғылым, 1983. — Б. 159. — 400 б. — 200 000 дана.
  • Appel J.A., Kaplan D. Leon Max Lederman // Physics Today. — 2019. — Т. 72, № 1. —Б. 62. — doi:10.1063/PT.3.4118.

Сілтемелер

өңдеу
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Леон_Макс_Ледерман&oldid=3209723» бетінен алынған