Лютеций

Лютеций (лат. Lutetium; Lu) — Менделеевтің Периодтық кестесінің ІІІ тобының 6 периодына жататын химиялық элемент; лантаноидтар қатарына жатады. Рет нөмірі – 71, атомдық массасы – 174,967.

71 Иттербий ← Лютеций → Гафний Lu ↓ Lr Периодическая система элементов 71Lu
Жай заттың сыртқы бейнесі
Лютеций — күміс түсті ақшыл металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Лютеций, 71
Топ типі	Лантаноидтар
Топ, период, блок	3, 6, d
Атомдық масса (молярлық масса)	174,967 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe] 4f14 5d1 6s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 9, 2
Атом радиусы	174 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	187±8 пм
Ион радиусы	(+3e) 85 пм
Электртерістілігі	1,27 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Lu←Lu3+ −2,30 В
Тотығу дәрежелері	0, +1, +2, +3
Иондалу энергиясы	1-ші: 513,0 (5,32) кДж/моль (эВ) 2-ші: 1340 кДж/моль (эВ) 3-ші: 2022.3 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	9,8404 г/см³
Балқу температурасы	1936 K
Қайнау температурасы	3668 K
Булану жылуы	414 кДж/моль
Молярлық көлем	17,8 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 1906 2103 2346 (2653) (3072) (3663)
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Алтыбұрышты
Тор параметрлері	a = 3,503, c = 5,551 Å
c/a қатынас	1,585
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) (16,4) Вт/(м·К)
Юнг модульі	68.6 ГПа
Жылжу модульі	27.2 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.261
Виккерс қаттылығы	755–1160 МПа
Бринеллий қаттылығы	890–1300 МПа
CAS нөмірі	7439-94-3

Лютеций / Lutetium (Lu)

Элементті оксид түрінде 1907 жылы бір-біріне байланыссыз 2 химик ашқан: француз Жорж Урбэн, аустриялық Карл Ауэр фон Вельсбах және американдық Чарльз Джеймс. Ашылуының басымдылығы Ж. Урбэнға берілді.

Аты Париж қаласының латынша атауы – Lutetia Parisorum деген сөздерден алынды. Табиғи Лютецийдің екі тұрақты изотопты ¹⁷⁵Lu(97.4%) және ¹⁷⁴Lu (2.6%) алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері – 1*10⁻⁴%. Ең қымбат металдардың бірі, 1 кг бағасы – 3,5–5,5 мың доллар.

Физикалық қасиеттері

Лютеций — күміс түсті ақшыл металл, лантаноидтардың арасында ең ауыры.

Атомдық массасы 174,967, тығыздығы 9,8404. Балқу температурасы 1936 К, қайнау температурасы 3668 К.

Химиялық қасиеттері

Қосылыстарында ІІІ валентті. Оның тогығы Lu₂O₃, гидрототығы Lu(OН)₃. Лютеций гидрототығы Lu(OН)₃ лантоноидтер тобындағы басқа элементтер гидрототықтарының ішінде ең әлсіз негіз.

Лютеций хлориді, нитраты, сульфаты суда ериді. Фториді, карбонаты, оксалаты - суда ерімейді.

Қолдануы

• Ақпарат иесі ретінде цилиндрлік магнит домендердің өндірісінде қолданылады.
• Лазер сәулелерінің генерациясын жасау үшін қолданады.
• Магнит, кызуға шыдамды керамика жасау үшін және металлургияда қолданады.
• Ядролық физикада және энергетикада қолданылады.

Изотоптары

Нуклид символы	Протон заряды	N(нейтрон)	Изотоп массасы (а. е. м.)	Жартылай ыдырау мерзімі (T1/2)	Ядроның спины және жұптығы
	Қозу энергиясы
150Lu	71	79	149,97323	43 мс	2+
151Lu	71	80	150,96758	80,6 мс	11/2-
152Lu	71	81	151,96412	650 мс	5-
153Lu	71	82	152,95877	900 мс	11/2-
154Lu	71	83	153,95752	1 с	2-
155Lu	71	84	154,954316	68,6 мс	11/2-
156Lu	71	85	155,95303	494 мс	2-
157Lu	71	86	156,950098	6,8 с	1/2+
158Lu	71	87	157,949313	10,6 с	2-
159Lu	71	88	158,94663	12,1 с	1/2+
160Lu	71	89	159,94603	36,1 с	2-
161Lu	71	90	160,94357	77 с	1/2+
162Lu	71	91	161,94328	1,37 мин	1-
163Lu	71	92	162,94118	3,97 мин	1/2+
164Lu	71	93	163,94134	3,14 мин	1-
165Lu	71	94	164,939407	10,74 мин	1/2+
166Lu	71	95	165,93986	2,65 мин	6-
167Lu	71	96	166,93827	51,5 мин	7/2+
168Lu	71	97	167,93874	5,5 мин	6-
169Lu	71	98	168,937651	34,06 сағ.	7/2+
170Lu	71	99	169,938475	2,012 тәулік	0+
171Lu	71	100	170,9379131	8,24 тәулік	7/2+
172Lu	71	101	171,939086	6,70 тәулік	4-
173Lu	71	102	172,9389306	1,37 жыл	7/2+
174Lu	71	103	173,9403375	3,31 жыл	1-
175Lu	71	104	174,9407718	тұрақты	7/2+
176Lu	71	105	175,9426863	3,85×1010 жыл	7-
177Lu	71	106	176,9437581	6,6475 d	7/2+
178Lu	71	107	177,945955	28,4 мин	1+
179Lu	71	108	178,947327	4,59 сағ.	7/2+
180Lu	71	109	179,94988	5,7 мин	5+
181Lu	71	110	180,95197	3,5 мин	7/2+
182Lu	71	111	181,95504	2,0 мин	1
183Lu	71	112	182,95757	58 с	7/2+
184Lu	71	113	183,96091	20 с	3+

Тағы қараңыз

• Химиялық элементтер тізімі
• Химиялық элементтер
• Қоспалар
• Шикізат

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Lutetium

• Лютеций на Webelements
• Лютеций в Популярной библиотеке химических элементов
• Лютеций Мұрағатталған 15 желтоқсанның 2010 жылы.

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998