Маржан жарлауыты

Маржан рифтері — көбіне мекенді маржандардың ізбесті қаңқақабыршақтарынан түзілген теңіздегі құрылыстар. Маржандық құрылыстардың нёгізгі үш түрі болады: жағалық рифтер, тосқауыл рифтер және атолдар. Маржан рифтерінің қалыпты дамуына керек жагдайлар: 1) теңіз суының температурасы жоғары болуы (20°тан төмен болмауы); 2) түбі онша терең болмауы (орташа 40—50 м-ге дейін); 3) теңіз суы әдеттегідей (35‰-дей) тұзды және таза болуы; 4) теңіздің түбі жартасты болуы керек. Маржандардың өсуінің жогарғы шегі теңіздің қайтуына сәйкес келетін теңіз суының деңгейі болып саналады. Маржан рифтерінің қалыңдыгы ондаған, кейде жүздеген метрге дейін барады. Теңіз бетінен 1500 мм-ге дейін көтерілген маржан рифтері бар (Зонд архипелагы), сондай-ақ табаны 1200 м-ге дейін тереңдікте жататын маржандар құрылысы да белгілі (Маршалл аралдарының маңы). Маржан рифтерінің пайда болуын бірінші рет түсіндіруге әрекет жасаған орыстың теңіз саяхатшысы Ф. Ф. Беллинсгаузен (еру гипотезасы). Осы гипотезаны кейінірек ағылшын океаиографы Дж. Моррей ұсынды. Осылардың ішінде көбірек тарағаны тосқауыл рифтер мен атолдардың пайда болуык алғашқыда жағалык рифпен қоршалған мұхит аралдарыиың батуымен байланыстыратын Чарлз Дарвиннің теориясы.

Аустралия маржан жарлауыты

Үлкен Тосқауыл рифі

Маржанды риф — маржандардың әктасты қабыршақтарынан түзілген теңіздегі құрылымдар.

Негізгі 4 түрі болады:

• жағалық рифтер
• тосқауыл рифтер
• атолдар
• платформалық рифтер

Маржанды рифтерінің қалыпты дамуы үшін теңіз суының температурасы жоғары болуы (20 С-тан төмен болмауы); түбі онша терең болмауы (40 — 50 м-ге дейін), теңіз суы әдеттегідей тұзды (35ү) және таза, түбі жартасты болуы керек. М. р. тек тропиктік белдемде кездеседі. Маржандардың өсуінің жоғарғы шегі теңіз суының деңгейі (қайтуы) болып саналады. М. р. қалыңд. ондаған кейде жүздеген м-ге жетеді. Теңіз бетінен 1500 м-ге дейін көтерілген М. р. бар (Зонд топаралы), сондай-ақ, табаны 1200 м-ге дейінгі тереңдікте жататын маржандар құрылымы да белгілі (Маршалл аралдарының маңы).

Ғаламшардағы ең ірі коралл құрылымы — Үлкен тосқауыл рифі. Оның ұзындығы 2300 км, ені 2 — 150 км аралығында. М. р. пайда болуын алғаш түсіндіруге әрекет жасаған Ресейдің теңіз саяхатшысы Ф.Ф.Беллинсгаузен еру гипотезасы жөнінде пайымдау жасады. Осы гипотезаны кейінірек ағылшын океанографы Дж.Моррей жан-жақты дәлелдеп берді. Сондай-ақ, тосқауыл рифтер мен атолдардың пайда болуын алғаш жағалық рифпен қоршалған мұхит аралдарының батуымен байланыстырған Чарлз Дарвин теориясы болды.

Дереккөздер

• Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.