Мақтымқұлы

Мақтымқұлы (лақап аты - Фрағи) - 18 ғ-да өмір сүрген түрікмен халқының классик ақыны. Есімі Шығыстың ұлы ақындары Фирдоуси , Сағди, Низами, Науаилармен қатар тұратын түрікмен әдебиетінің классигі-Мақтымқұлы. Түркменнің әйгілі ақыны Кеминенің:"Мақтымқұлы ақындық аймақтың астығын түгел орып кетті, біз содан қалған бірді-екілі масақты терушілер ғанамыз",- деген сөздерінен-ақ ақынға деген сүйіспеншілігін, оның талантына деген ерекше ілтипат ықыласты анық көруге болады.

Мақтымқұлы
түрікм. Magtymguly Pyragy
Мақтымқұлының Ашғабаттағы ескерткіші Мақтымқұлының Ашғабаттағы ескерткіші
Туған күні
Қайтыс болған күні	1807 (1807)
Қайтыс болған жері	Ақ Тақия-е Қадим, Голестан, Парсы империясы
Азаматтығы	Парсы империясы
Ұлты	түрікмен
Қызметі	ақын

Өмірбаяны

Ауыл мектебінде, кейін Хиуадағы Шерғазы медресесінде оқыған.Мақтымқұлы 1724 жылы Геркез ауылында дүниеге келген.Әкесі Довлетмамед Азади тек қана түрікмен еліне емес, бүкіл шығысқа танымал ақын боған.Мақтымқұлы әкесінен көп үйренеді, хат танып, ерте есейеді. Мақтымқұлы өмірдің ауыртпашылықтарын көп көреді. Өз өлендерінің қолжазбасын шапқыншылық кезінде жоғалтады.

Шығармалары

Ақын өлендерінің тақырыбы әр алуан. Онда батырлықты мадақтаған жырларда, шығыс үлгісіндегі дидактикалық сарындар да, ескі аңыздар сюжетіне жазылған шығармалар мен табиғатты, адал махаббатты ардақтайтын лирика да мол кездеседі. Ақын түрікмен руларының өзара жауласушылығын аяусыз шенеп, оларды үнемі бірлікке шақырып отырған. Ол елін сүйген, елі сүйген патрио. "Ердің ерлігі еріменен" деген идея оның өлеңдерінде жиі ұшырасады. Ел бастар батыр ұлдарды, олардың елімен ынтымағын ақын сүйсіне жырлаған.

                                                                                     Батыр болса, бола білсін қайырлы 
                                                                                     Кеудесі кең ақыл-ойға пайымды.
                                                                                     Түзде жүрсе қарасын сан қиырға
                                                                                     Өз жеріне өнер ісі керекті.
                                                                                     Елге біткен батырлықты жүректі,
                                                                                     Басқаруға батыл кісі керек-ті.

Оның шығармаларында елдің тәуелсіздігін сақтау үшін тек бірліктің жеткіліксіздігі, ерлік пен батырлық дәстүрді берік сақтау қажеттігі қозғалады. Осыдан барып оның шығармаларының басты кейіпкері-ел үшін еңіреген ердің жаңа образымен толысады. Мұндай жігіттің бейнесінен ақын бірсөзділікті, табандылықты, елін қорғау үшін әрқашан даяр батырлықты көрсетеді

• «Керекті»,
• «Ер»,
• «Толмас»,
• «Елмекен»,
• «Түрікмен»,
• «Таусанар»,
• «Қарамас»,
• «Кетіп барады»

Мақтымқұлы шығармалары қазақ тілінде («Таңдамалы өлеңдер», 1947; «Таңдамалы өлеңдер», 1959; «Өлеңдер», 1968) бірнеше рет жеке жинақ болып жарық көрді. Мақтымқұлы мен Абай поэзияларында біріне-бірі етене жақын сарындар мен әуендер жиі көздесіп отырады. Екеуіде елбірлігін, адамдар арасындағы татулықты, ынтымақты айрықша қастерлеген. Мақтымқұлыда:

«Дос келетін болса достың қасына, Тебіренеді топырағы, тасы да Жұрт жиналып бір дастарқан басына, Бағы жанып, тасар журты тұрікменнің».

Абайда:

«Біріңді, қазақ, біріңдос Көрмесең, істің бәрі бос. Малыңды жауға, Басыңды дауға Қор қылма, қорға, татулас».

Екі ақында да адамғершілікті ардақтайтын өлең- дер мол кездеседі. Мақтымқұлыда:

«Адам болып адам қадірін білмесе, Одандағы жайылып жүрген мал жақсы. Сөйлегеңде сөз мәнісін білмесе, Одадағы аузы берік дал жақсы...»

Абайда:

«Жұректе қайрат болмаса, Ұйықтаған ойды кім тұртпек? Ақылға сәуле қонбаса, Хайуанша жүріп күнелтпек...»

Екі ақынның заман, қоғам, өмір жайындағы тебірен істерінде сабақтастық сарындары бірден байқалып тұрады.

Мысалы, дұниенің алдамшылығы тұралы олар мынадай тұйін жасайды: Мақтымқұлыда:

«Қулығыңцы ішке бүгіп аддайсың, Ақыл-ойды шырмайсың оны, дүние-ай! Білгізбейлеп бір сыр бермей кетесің, Бірде жақсы, бірде жаман етесің, Асымызға алдап түрып, көрсетпей, Бал орнына у саласың, дүние-ай!..»

Абайда:

«Сұм дүние тонап жатыр, ісің бар ма? Баяғы күш, баяғы түсің бар ма? Алды - ұміт, арты - өкініш алдамшы өмір, Желігін жерге тықпас кісің бар ма?..»