Михаил Иванович Чистяков

Михаил Иванович Чистяков (1 қыркүйек 1917, Башқұрт АКСР, Байқибашев ауданы, Үргүш ауылы — 13 сәуір 2006, Өскемен) - орыс ақыны, Қазақстан және КСРО Жазушылар одағының мүшесі, Ұлы Отан соғысы ардагері, Өскемен қаласының құрметті азаматы.

Михаил Чистяков
Туған кездегі есімі	Михаил Иванович Чистяков
Туған күні	1 қыркүйек 1917 (1917-09-01)
Туған жері	Үргүш ауылы, Байқибашев ауданы, Башқұрт АКСР
Қайтыс болған күні	13 сәуір 2006 (2006-04-13) (88 жас)
Қайтыс болған жері	Өскемен, ШҚО
Азаматтығы	КСРО →  Қазақстан
Ұлты	орыс
Қызметі	ақын, редактор, мұғалім, аудармашы
Әкесі	Иван Иванович Чистяков
Анасы	Мелания Савватеевна Чистякова
Жұбайы	София Ивановна Георгиади
Марапаттары мен сыйлықтары	Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

Өмірбаяны

Михаил 1917 жылы 1 қыркүйекте Башқұртстандағы Байқибашев ауданы, Үргүш ауылында, Иван Иванович пен Мелания Савватеевна Чистяковтардың отбасында дүниеге келген. Әкесі бірнеше жер алқаптарында шаруа адамынша еңбектенді. Қожалықта жылқы, сиыр және бірнеше шошқа мен тауық болған. Миша Саня, Тоня, Федя және Лидадан кейінгі отбасындағы бесінші бала болды. Қарындасы Римма туылғаннан кейін Меланя Савватеевна ауырып қалды. Анасы Мишаның 4 жасында қайтыс болды. Әкесінде алты баласы қалды. Әйелі қайтыс болғаннан кейін, Иван Иванович Васса Николаевна Кузнецоваға үйленді. Ол жетім балаларға мейірімді ана болды.

Үлкен балалар, ата-аналарына үй шаруашылығына үлкен көмек көрсете отырып, інілері мен қарындастарын тәрбиелеуге белсенді қатысты. Саша, Мишаға бейресми қамқорлық көрсетіп, оған еркектік қасиеттерді сіңірді, ал Тоня олардың екінші анасы болды. Мишаның балалық шағы қарапайым, ауылда өтті. Ол балалармен бірге саңырауқұлақтарды, жидектерді, жаңғақтарды жинады, жылқылардың түнгі аузына қалдырды, орман перісі мен шайтандар туралы ертегілерді тыңдады.

1933 жылы әкесі қайтыс болды. Ол үйдің арқалықтарынан құлап, опат болды. Тоня Мишаны орнына апарып, Семейдің геологиялық барлау факультетінде оқуға орналасты. Миша жұмысшылар факультетінде оқып жүргенде әдебиетке деген қызығушылық пен жазушылық қажеттілік барған сайын айқын сезілді. Әдебиет классиктерінің шығармаларын оқи отырып, поэзияны жан дүниесінен өткізіп, оның жанынан поэзия ағып жатқанын сезді. Және ол оларды дәптерге, әзірге жасырын жаза бастады. Дәл осы уақытта болашағы туралы айқын көзқарас пайда болды. Оның орны - әдебиет. Ол өзінің өмірін осыған арнағысы келді. Бірақ оның сөздің суретшісі ретінде қалыптасуы баяу, белгісіз және қиын жүрді.

Алматыдағы алты айлық мұғалімдер курсын бітіргеннен кейін, 1939 жылы Михаил Семей мемлекеттік Қазақ мұғалімдер институтының сырттай бөліміне түсіп, бір жылдан кейін оны бітіргендігі туралы диплом алды. 1942 жылы Чистяков 298 дивизияның 888 атқыштар полкінің атқышы ретінде майданға шақырылды. Ол 1942 жылдың қыркүйегінен 1942 жылдың қарашасына дейін Сталинград майданында шайқасты. Шайқастардың арасында ол поэзияны ұмытпады. Біраз уақыттан кейін оның соғыста басынан өткергенінің бәрі алдыңғы қатардағы лириканың бүкіл бөліміне әкелді. 1942 жылы 22 қарашада Чистяков мина жарықшағынан жарақат алды. Ауруханада емделгеннен кейін диагноз қойылды - «жоғары дәрежелі миопия». Әскери комиссияның шешімі негізінде ол әскери қызметке жарамсыз деп танылды.

1943 жылы Михаил Чистяков майданнан оралып, мүгедектігі бойынша зейнетке жіберілді. Өзінің болашақ тағдырын қандай да бір жолмен анықтауға тырысып, ол Қазақ КСР НКПМ институтының жанындағы аймақтық өнеркәсіп кешені директорларының біліктілігін арттыру курстарын аяқтады, содан кейін сертификат алды. 1944 жылы Чистяков Шымкентке қоныс аударды, сол жерде София Ивановна Георгиадимен танысты. Олар 1945 жылы наурызда үйленді. Сол жерде Шымкентте Чистяков облыстық филармонияның директоры Шприцманмен кездесіп, оған өзінің бірнеше өлеңдерін оқып берді. Өлеңдер ұнады, ал Шприцман жас ақынды концерттік бригадаға қосты. Көп ұзамай ол өзі алдыңғы майдандық ақын ретінде өз бағдарламасымен тәуелсіз сөйлей бастады. Ол бүкіл Оңтүстік Қазақстан облысын аралап, Ташкент, Фрунзе, Жамбыл, Түркістанда болды. Бірде Өскеменге келген Чистяков:

“

«Қандай керемет қала! Екі өзен - Ертіс пен Үлбі! Айналасы тау. Сұлулық! Біз сонда көшеміз!»

”

1947 жылы желтоқсанда Михаил Чистяков және оның әйелі Өскеменге көшіп келді. Ақын №25 орта мектепте жұмыс істеді, содан кейін - Жамбыл атындағы қазақ мектеп-интернатында орыс тілі мен әдебиеті мұғалімі болып жұмыс атқарды. Бұл қызметте ол он жыл жұмыс істеді. Шамадан тыс жүктемеден көзі күрт түсіп, ескі майдандық жара өзін сездірді. Мен сүйікті кәсібіммен қоштасуға тура келді. М. Чистяковтың одан әрі шығармашылық қызметі келесідей дамыды: Пионерлер үйінің әдеби үйірмесі жетекшісі (бұдан әрі - «Костер» әдеби клубы), «Рудный Алтай» газетінің қызметкері, «Алтай сілтемесі» әдеби бірлестігінің жетекшісі.

1960 жыл Шығыс Қазақстанның мәдени өмірінде үлкен әдеби оқиға болды - Михаил Иванович Чистяковтың «Ертіс таңы» атты алғашқы жинағы жарық көрді. 1965 жылы оның тағы бір өлеңдер кітабы республикалық «Жазушы» баспасында жарық көрді. 1969 жылы - «Усть-Камень» 1974 ж. - «Ертіс», 1976 ж. - «Сарбаз туралы естелік». Михаил Иванович облыстық газетте зейнет жасына дейін жұмыс істеді. Осы уақыт аралығында ол жақсы журналистика мектебінен өтті. Ақын өзінің ақындық талантын бағалай алатын редакторларын: Иван Дмитриевич Полунин, Петр Иванович Капустин, Юрий Ефимович Матвеев, Михаил Тимофеевич Новик және басқаларын ризашылықпен еске алады. Жақын ынтымақтастықта Михаил Иванович сонымен бірге қазақ облыстық «Коммунизм туы» (қазіргі «Дидар») газетінің редакторларымен бірге болды. Чистяков қазақ ақындарының өлеңдерін орыс тіліне аударып, «Рудный Алтай» газетінде және «Простор» журналында жариялады. Сонымен, оның аудармаларының арқасында Серік Ғабдуллин, Зарықбай Ибраев, Тоқтарбек Қызықбаевтың есімдері орыс оқырманына белгілі болды.

Михаил Иванович Чистяковтың есімі Қазақстанның жетекші ақындары шеңберінде берік орнықты. Ол студент жастар арасында үлкен қоғамдық жұмысты жүргізетін, Шығыс Қазақстанда көптеген танымал ақындар мен прозашыларды тәрбиеледі. Мәскеу, Ташкент, Алматы қалаларының журналдарында жарияланып отырды. Ол туралы көптеген мақалалар, шолулар, жазбалар жазылған. Ақынға әр түрлі жастағы және әр түрлі мамандықтағы оқырмандардан көптеген хаттар келіп түсті. Аймақ басшылары Михаил Иванович Чистяковтың жұмысын жоғары бағалады. Олар ақынның мерейтойларын кеңінен атап өтті. 1985 жылы қалалық атқару комитетінің шешімімен Чистяковқа «Өскемен қаласының құрметті азаматы», 1997 жылы ШҚМУ Ғылыми кеңесінің шешімімен Михаил Ивановичке Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің құрметті профессоры атағы берілді. Көпжылдық әдеби жұмысы үшін ол Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамоталарымен марапатталды, 1998 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен ақын Чистяков арнайы медальмен «Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген өнер қайраткері» атағына ие болды. Ұлы Отан соғысына қатысқаны үшін 1-дәрежелі «Ұлы Отан соғысы» орденімен марапатталды. Оның есімі «Қазақ КСР-нің қысқаша энциклопедиясына» енгізілді.

Ауыр науқас бола отырып, Михаил Иванович Чистяков ажалды дертпен аяғына дейін күресіп, өзінің 90 жылдық мерейтойын атап өтуге, көптеген жанкүйерлерімен бірге 5 томдық шығармалардың жарыққа шығуына қуануға оптимизмге толы болды. Ол осы уақытты күтті, бірақ бұл күнге дейін жете алмады. Михаил Чистяков 2006 жылы 13 сәуірде қайтыс болды.

Шығармашылығы

Михаил Чистяков 15-тен астам поэтикалық кітаптардың және бір прозалық романның, сондай-ақ «Яков Ушанов», «Ана», «Ертіс бойындағы қамал», «Адалдық», «Дала сұңқары», «Болдиндік күз», «Оралу», «Ібіліс және Құдай туралы», «Жердің айналымы», «Жауап бер, балалық шақ», «Күзгі көктем», «Владимир Потанин» атты ірі өлеңдердің авторы. Ақын олар туралы жазған уақыттың атмосферасына ене отырып, ақиқатарының сенімділігін байқап мұқият жұмыс жасады. Михаил Чистяков майдандық жауынгерлер туралы өзінің сөзін айтқан, туған жерінің еңбекшілерін мадақтаған, Рудный Алтай табиғатын айқын бейнелеген, әйелдердің рухани сұлулығын ашқан, олардың адамгершілік тазалығы туралы, адам өмірінің өтпелігі туралы ой қозғаған бес томдық Жинақ шығармаларының басылымы поэтикалық сөз шеберінің көпжылдық нәтижесі болды. Михаил Чистяковтың жұмысының маңыздылығын ескере отырып, Шығармалар жинағын шығаруды облыстық әкімшілік қаржыландырды.

Естелік

• Өскемен қаласында ақынның құрметіне көше аталған.