Бішкек
Бішкек (қыр. Бишкек) — Қырғызстаннның астанасы мен ең үлкен қаласы. Ерекше басқару бірлігі. Қала Қырғыз Республикасының солтүстігінде Қазақстан шекарасынан 25 км қашықтықта орналасқан.
| Қала | |||||||||
| Бішкек | |||||||||
| қыр. Бишкек | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Әкімшілігі | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||||||
| Статусы |
Астана | ||||||||
| Ішкі бөлінісі |
4 аудан | ||||||||
| Мэрі | |||||||||
| Тарихы мен географиясы | |||||||||
| Координаттары |
42°52′00″ с. е. 74°34′00″ ш. б. / 42.86667° с. е. 74.56667° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°52′00″ с. е. 74°34′00″ ш. б. / 42.86667° с. е. 74.56667° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||||||
| Құрылған уақыты |
1825 | ||||||||
| Алғашқы дерек | |||||||||
| Бұрынғы атаулары | |||||||||
| Қала статусы |
1878 | ||||||||
| Жер аумағы |
160[1] км² | ||||||||
| Биіктігі |
750—900 м | ||||||||
| Климаты |
қатаң континенталды | ||||||||
| Уақыт белдеуі | |||||||||
| Тұрғындары | |||||||||
| Тұрғыны |
▲1 088 900[2] адам (2021) | ||||||||
| Тығыздығы |
6420 адам/км² | ||||||||
| Агломерация |
1 500 000 аса[3] | ||||||||
| Ұлттық құрамы |
қырғыздар — 73,69 % | ||||||||
| Конфессиялар |
мұсылмандар, христиандар және басқалары | ||||||||
| Ресми тілі | |||||||||
| Сандық идентификаторлары | |||||||||
| Телефон коды |
+996 312 | ||||||||
| Пошта индексі |
720001-720083[4] | ||||||||
| Автомобиль коды |
B, E және 01 | ||||||||
|
meria.kg | |||||||||
Бішкек шекарасы
| |||||||||
 Ортаққордағы санаты: Бішкек | |||||||||
.jpg)
ҚұрылымыӨңдеу
Қала ауқымы — 160 км². Қала әкімшілігі төрт бөлікке бөлінген.
| Аудан | Халық саны,мың адам | Аумағы, га |
|---|---|---|
| Ленин | 187,4 | 4373 |
| Октябрь | 219,2 | 3200 |
| Первомай | 158,3 | 4715 |
| Свердлов | 207,1 | 2920 |
ТарихыӨңдеу
Қала ежелден бері Ұлы Жібек жолы бойындағы қала болатын. 1825 жылы Қоқан хандығының Өзбек Ханы қаланы күшейтіп, маңызды қалалардың біріне айналдырды. Алайда, 1862 жылы Патшалық Ресей қанды шайқаста фортты жаулап алып, оны Орыстың гарнизонына айналдырды. 1877 қала атауы Пішпекке өзгертілсе, 1926 жылы қала жаңа құрылған Қырғыз АКСР-ның астанасы болып белгіленіп оның аты Фрунзеге ауыстырылды.
1991 жылдың 5 ақпанында қала қайтадан Бішкек болып аталынды. 1990 жылдары Кеңес үкіметінің құлдырауына байланысты күйсіздеуге ұшыраған қала, қазіргі уақытта жылдам дамушы қалалардың бірі.
ХалқыӨңдеу
| 1989 жылғы
саны[5] |
% | 1999 жылғы
саны[5] |
% | 2009 жылғы
саны[5] |
% | 2019 жылғы
саны[6] |
% | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| всего | 619903 | 100,00 % | 762308 | 100,00 % | 835743 | 100,00 % | 1 027 245 | 100,00 % |
| Қырғыздар | 141841 | 22,88 % | 398000 | 52,21 % | 552957 | 66,16 % | 763 826 | 74,36 % |
| Орыстар | 345387 | 55,72 % | 252831 | 33,17 % | 192080 | 22,98 % | 165 029 | 16,07 % |
| Ұйғырлар | 10977 | 1,77 % | 13143 | 1,72 % | 13380 | 1,60 % | 15 983 | 1,56 % |
| Өзбектер | 10390 | 1,68 % | 12393 | 1,63 % | 11801 | 1,41 % | 13 990 | 1,36 % |
| Корейлер | 10043 | 1,62 % | 12710 | 1,67 % | 12014 | 1,44 % | 12 423 | 1,21 % |
| Татарлар | 16984 | 2,74 % | 15817 | 2,07 % | 12712 | 1,52 % | 11 775 | 1,15 % |
| Қазақтар | 8943 | 1,44 % | 12064 | 1,58 % | 9013 | 1,08 % | 10 301 | 1,00 % |
| Дүнгендер | 2618 | 0,42 % | 3558 | 0,47 % | 4040 | 0,48 % | 5 305 | 0,52 % |
| Украиндар | 34321 | 5,54 % | 16125 | 2,12 % | 7987 | 0,96 % | 4 630 | 0,45 % |
| Түріктер | 908 | 0,15 % | 2277 | 0,30 % | 3149 | 0,38 % | 3 746 | 0,36 % |
| Әзірбайжандар | 2166 | 0,35 % | 2454 | 0,32 % | 2142 | 0,26 % | 2 722 | 0,26 % |
| Немістер | 13619 | 2,20 % | 5228 | 0,69 % | 2554 | 0,31 % | 2 416 | 0,24 % |
| Тәжіктер | 709 | 0,11 % | 1828 | 0,24 % | 817 | 0,10 % | 1 055 | 0,10 % |
| Түрікмендер | 369 | 0,06 % | 132 | 0,02 % | 703 | 0,08 % | 784 | 0,08 % |
| Армяндар | 1218 | 0,20 % | 726 | 0,10 % | 512 | 0,06 % | 486 | 0,05 % |
| Белорустар | 4119 | 0,66 % | 1341 | 0,18 % | 638 | 0,08 % | 393 | 0,04 % |
| Еврейлер | 4822 | 0,78 % | 1293 | 0,17 % | 498 | 0,06 % | 379 | 0,04 % |
| басқалары | 10469 | 1,69 % | 10388 | 1,36 % | 8746 | 1,05 % | 12 002 | 1,17 % |
Білім және ғылымӨңдеу
2018 жылғы ақпаратқа сәйкес Бішкекте 45 жоғарғы оқу орны тіркелген, оның 22-і мемлекеттік, ал қалған 23-і мемлекеттік емес.
Қалада орналасқан жоғарғы оқу орындары:
- Жүсіп Баласағұн атындағы Қырғыз ұлттық университеті
- И. Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті
- Қырғыз ұлттық құрылыс, көлік және архитектура университеті
- К. Карасаев атындағы Бішкек гуманитарлық университеті
- Қырғыз ұлттық дене тәрбиесі және спорт академиясы
- Қырғыз ұлттық аграрлы университеті
- Қырғыз ұлттық консерваториясы
- Қырғыз-Ресей славян университеті
- Туризм және сервис академиясы
- Халықаралық Кувейт университеті
- Орталық Азиядағы Американдық университет
- Қырғыз-герман қолданбалы информатика институты
- "Адам" университеті
- Халықаралық "Ала-Тоо" университеті
- Иса Ахунбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік академиясы
Бішкектегі 2 ірі кітапхана:
- А. Осмонов атындағы Ұлттық кітапхана
- Н. Г. Чернышевский атындағы Республикалық кітапхана
МәдениетіӨңдеу
Мұражайлар:
- Қырғыз ұлттық тарихи мұражайы
- Г. Айтиев атындағы Ұлттық өнер мұражайы
- Минералогия мұражайы
Кинотеатрлар:
- Октябрь
- Дом кино
- Бишкек Парк
- Космопарк
- Ала-Тоо
- Манас
- Россия
- Вефа
- Кыргызкиносу
- Movie star
Бауырлас қалаларыӨңдеу
Алматы, Қазақстан- Астана, Қазақстан
Колорадо Спрингс, АҚШ (1994 жылдан)- Мериден, АҚШ (2005 жылдан)
Анкара, Түркия
Ташкент, Өзбекстан
Минск, Беларусь (2008 жылдан)
Тегеран, Иран (1994 жылы 23 мамырдан)- Казвин, Иран (2003 жыл 14 сәуірден)
Хемниц, Германия (1997 жылы 19 наурыздан)
Куми, Корея Республикасы (1991 жылы 14 тамыздан)[7]
СуреттерӨңдеу
- Бішкек
Христостың тірілу соборы
ГеографияӨңдеу
Бішкек Шу алқабының дәл ортасында Қырғыз Ала-Тоосының етегінде (ішкі Тянь-Шань тау жоталарының бірі), теңіз деңгейінен 700-900 м биіктікте орналасқан. Түркістан-Сібір темір жолы қосылған қалалармен Қазақстан шекарасынан 25 км қашықтықта орналасқан. Қаланың аумағы 127 км²[8] немесе 160 км².
Физикалық-географиялық сипаттамаларӨңдеу
Климаттық жағдай бойынша Бішкек қоңыржай ендіктердің континенттік климатында экстремалды оңтүстік позицияны алады.
Күннің максималды айлық ұзақтығы шілдеде – 322 сағат, ең қысқасы желтоқсанда – 126 сағат.
КлиматыӨңдеу
Қаланың климаты күрт континенттік. Жылдық орташа температура + 12,2 °C. Жауын-шашын жылына 451 миллиметрді құрайды. Жаздың орташа температурасы шамамен 25 °C және қыстың орташа температурасы шамамен -2 °C болғанда, жазда t 40 °C-тан, қыста -30 °C-қа дейін жетуі сирек емес. Ең суық ай қаңтар (-1,7°С), ең жылысы шілде (+25,3°С). Ауаның орташа айлық салыстырмалы ылғалдылығы маусым мен шілдедегі 44%-дан наурызда 74%-ға, орташа жылдық – 60%-ға дейін артады. Қала арқылы Ала-Арча және Аламедин өзендері ағып өтеді, оңтүстік таулардан бастау алады, Бішкектің солтүстік бөлігін бойлай шығыстан батысқа қарай Үлкен Шу каналы (БЧК) ағып өтеді.[9]
Бішкектің қазіргі климатыӨңдеу
Бішкектің климаты, Чуй алқабындағы сияқты және Қырғыз жотасының солтүстік беткейі аймағындағы жердің ендігі мен биіктігіне, мұхиттардан аумақтық қашықтығына, жергілікті орографиялық жағдайлардың ерекшеліктеріне байланысты. және атмосфералық циркуляция. Осы көрсеткіштер бойынша зерттелетін аумақ субтропиктік және қоңыржай ендіктердің шекарасында, мұхиттардан алшақ орналасқан және қоңыржай белдеу климатынан құрғақ субтропиктердің климатына өтпелі жағдайларға ие. Бішкек (42 ° 52'11 ш.қ.) Жердің субтропиктік белдеуінің солтүстік шекарасында, оның ортаңғы ендік 45 ° оңтүстігінде орналасқан. Шу алқабының құрғақ, температурасы жоғары жазы климаттық жағдайда құрғақ субтропиктердің климатына жақын, ал қыста қоңыржай ендіктердің оңтүстік белдеуінің климатына сәйкес келеді.
Күн сәулесі мен бұлттылық климаттың ең көрінетін сипаттамалары болып табылады, олар оның жайлылығының жалпы көрсеткіштері ретінде қабылданады. Бішкекте күн сәулесінің жалпы ұзақтығы 2584 сағатты құрайды. Салыстыру үшін: Афины – 2655 сағат; Рим – 2362 сағат, яғни олардың әдеттегі субтропиктік климаты осы сипаттамасы бойынша Шу аңғары мен Қырғыз жотасының климатына жақын.
Әкімшілік бөлінісіӨңдеу
Әкімшілік жағынан 4 ауданға бөлінген. Халық саны – Қырғызстанның 2009 жылғы халық санағы бойынша.[10]
- Октябрь ауданы - 242 382 (2009);
- Первомай ауданы – 175 894 (2009);
- Свердлов ауданы – 231 801 (2009);
- Ленин ауданы – 201 626 (2009 ж.):
- Шоңарық қала үлгісіндегі елді мекені – 9724 (2009);
- Ортасай ауылы – 4100 (2009).
Егер Бішкек қаласының ауданы 127 км² болса, онда қалаға бағынышты елді мекендермен бірге 160 км².
Аудан басшылары әкім тағайындайтын аудандардың муниципалдық басқармаларының басшылары болып табылады.
ДереккөздерӨңдеу
- ↑ Бишкек – Кыргыз Республикасынын борбору.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 қыркүйек 2018.
- ↑ Численность постоянного населения Кыргызской Республики на 1 января 2021 г.. Тексерілді, 13 мамыр 2021.
- ↑ Рафис Абазов, Historical Dictionary of Kyrgyzstan, с. 91, ISBN 0-8108-4868-6
- ↑ Байланыс бөлімі. Бішкек Мұрағатталған 3 мамырдың 2017 жылы.
- ↑ a b c Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек
- ↑ Демографический ежегодник Кыргызской Республики 2014—2018
- ↑ Бауырлас қалалар Мұрағатталған 8 наурыздың 2016 жылы.
- ↑ Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1995—2015. DEMOGRAPHIC YEARBOOK 2015. United Nations
- ↑ Климат: Бишкек - Климатический график, График температуры, Климатическая таблица - Climate-Data.org. Тексерілді, 13 ақпан 2021.
- ↑ Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек. Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 наурыз 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 21 наурыз 2012.
Сыртқы сілтемелерӨңдеу
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Bishkek |
- Бішкек қ. әкімшілігінің ресми сайты Мұрағатталған 4 қазанның 2013 жылы. (орыс.)
- Бішкек қалалық депутаттар Кеңесі (қырғ.) (орыс.)
- Бишкек современный Мұрағатталған 18 қарашаның 2011 жылы. (орыс.)