Корейлер

Корейлер (кор. 한국 사람 хангук сарам — Оңтүстік Кореяда, кор. 조선 사람 чосон сарам — Солтүстік Кореяда) — Кореяның байырғы халқы. Корея Республикасындағы халық саны шамамен 52 миллион адам (2023 ж., бағалау), Солтүстік Кореяда 26,2 миллион адам (2023, бағалау). 2021 жылға арналған бағалаулар бойынша 7,3 миллионға жуық корейлер шетелдік диаспораны құрайды: АҚШ-та (2,63 миллион адам), Қытайда (2,35 миллион, оның 2 миллионға жуығы азаматтығы бар), Жапонияда (819 мың), Канадада (237 мың), Өзбекстан (175 мың), Ресей (168,5 мың), Аустралия (158 мың), Қазақстан (109 мың), Еуропаның, Оңтүстік Американың, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия мен Африканың жекелеген елдері.

Корейлер
Бүкіл халықтың саны
шамамен 82 500 000 адам
Ең көп таралған аймақтар
Корея Республикасы	50 617 045
КХДР	25 300 000
Қытай	2 573 928
АҚШ	2 091 432
Жапония	892 704
Канада	215 993
Өзбекстан	177 000
Ресей	176 411
Аустралия	156 865
Қазақстан	105 483
Филиппин	88 102
Вьетнам	86 000
Бразилия	49 511
Ұлыбритания	44 749
Мексика	41 800 – 51 800
Индонезия	40 284
Германия	33 774
Жаңа Зеландия	30 527
Аргентина	22 580
Сингапур	20 330
Тайланд	20 000
Қырғызстан	18 403
Франция	14 000
Малайзия	14 000
Украина	13 083
Гватемала	12 918
Үндістан	10 397
БАӘ	9 728
Швеция	7 250
Сауд Арабиясы	5 145
Парагвай	5 126
Камбоджа	4 372
Тілдері
корейше
Діні
көбіне дінсіз; сондай-ақ христиандық, буддизм, шаманизм, конфуциандық, даосизм, чхондоизм және синтоизм
Этникалық топтары
Корио-сарам, Сахалин кәрістері

Эндоэтнонимдері

Қытай тілінде - “朝鲜族”; жапон тілінде - “朝鮮民族”; моңғол тілінде - «Солонгос»; вьетнам тілінде - «Người Triều Tiên»; ағылшын тілінде – «Koreans»; неміс тілінде – «Koreaner»; испан тілінде - «Coreanos».

Нәсілі

Антропологиялық типі бойынша олар моңғолоидтық нәсілдің шығыс азиялық тармағына жатады.

Сырт келбеті

Корей халқының сыртқы келбетіндегі ерекше белгілер келесідей:

• биік және айқын төртбұрышты бет сүйектері;
• кең бет пішіні;
• үлкен көздер (қытайлықтармен немесе жапондықтармен салыстырғанда) жоғары көтерілген сыртқы бұрышы бар, жиі салбыраған қабақтар;
• жұқа еріндер;
• кішкене мұрын.

Оңтүстік кореялықтар солтүстік кореялықтардан жұмсақ ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Пластикалық хирургия Оңтүстік Кореяда танымал, қыздар мен ұлдар косметологтардың қызметіне жиі жүгінеді, сондықтан олар жақсы күтімді және әдемі көрінеді. Корейлердің көпшілігі қысқа және стильді, кейде қызықты шаш үлгілерін жақсы көреді. Бүкіл ұлтқа тән қасиет - ерекше киім киюге бейімділік. Корейлерді жер шарындағы ең стильді азиялықтар деп атайды Корейлер басқа ірі Азия елдерімен салыстырғанда ұзындау болып келеді. Артық салмағы бар адамдардың пайызы аз, бұл дәстүрлі тамақтану әдеттеріне байланысты. Жергілікті тағамдардың калориясы төмен.

Тілі

Корей тілі алтай тілдер отбасының корей тобына жатады. Басқа тілдердің ішінде жақын туысы жоқ оқшау тіл. Корей тіліндегі хангыль әрпі XV ғасырда жасалған және 14 дауыссыз және 10 дауысты дыбыстан тұрады. Корей тілінде 40 фонема бар. Солтүстік Кореяда корейжазуы, Корея Республикасында аралас қытай-корейжазуы қолданылады.

Бұған дейін қытай жазуы ханча қолданылған. Корей тілінің диалектілері бар - Солтүстік Корея және Оңтүстік Корея, олар кейбір дыбыстардың айтылуы мен сөздік құрамы бойынша ерекшеленеді. Корей тілінде қытай және ағылшын тілдерінен алынған көптеген сөздер бар. 1990 жылдардан бастап корей мәдениетінің танымал болуына байланысты корей тілі бүкіл әлемге белсенді түрде таралуда.

Діні

Дәстүрлі нанымдар – анимизм, шаманизм, мифологиялық ата-бабалар культі. Біздің дәуірімізге дейінгі 2333 жылы Ежелгі Джозеонның негізін салған Тангун культі ерекше құрметке ие. Корея Республикасында Тангунның туған күні (3 қазан) мемлекеттік мереке болып табылады.

IV-VI ғасырларда буддизм Кореяға еніп, Үш патшалық дәуірінде (б.з.б. I–VII ғ.) конфуцийшілдік пен даосизм де енді. Буддизм корей мәдениетінің көптеген аспектілерінің (типография, сәулет, мүсін, кескіндеме және т.б.) дамуына айтарлықтай әсер етті.

XVII-XVIII ғасырларда христиан діні ене бастады, XIX ғасырда «жаңа діндер» пайда бола бастады.

КХДР негізінен діннен бас тартты, дегенмен будда қауымы бар және храмдар қалпына келтірілуде; «жаңа діндер», шамандық және христиандық кең таралған. Корея Республикасында діни синкретизм, сондай-ақ әртүрлі бағыттағы христиан шіркеулері мен «жаңа діндер» рөлінің күшеюі байқалады. Корея Республикасындағы дінге сенушілер арасында (олардың саны жалпы халықтың 54% құрайды) 51,2% өздерін буддистер, 34,4% протестанттар, 10,6% католиктер, 1,8% конфуцийлер деп санайды. 240-тан астам «жаңа діндер» бар, ең ықпалдысы — Чондогё («Аспан жолының діні»).

20 ғасырдың 20-жылдарынан бастап қазіргі Корея Республикасында мұсылмандар пайда болды, олардың саны 20 мыңды құрайды.

Тарихы

Корей ерлері, 1871 ж

Корей жерін адамдар палеолит заманынан бастап қоныстанған. Б.з.б 1-мыңжылдықта алғашқы мемлекеттер құрыла бастады. Олардың ішінде Чосон мемлекеті б.з.6. 2—1 ғасырларда мықты мемлекетке айналды. Б.з.б. Кочуре (солтүстікте), Пэкче (оңтүстік-батыста), Силла (оңтүстік- шығыста) мемлекеттері құрылды. 4-6 ғасырларда будда діні тарай бастады. Силла, Пэкче, Кочуре мемлекеттері өзара соғысып отырды. Осыны пайдаланған Қытайдағы Таң әулеті Кочуре мен Пэкчені басып алды. Бірақ Силла мемлекеті 676 ж. қытайларға тойтарыс беріп, 8-ғасырда Корея жерлерін біріктірген біртұтас мемлекет құрды.

9 ғасырда Силла ыдырап, 935 ж. Коре мемлекетінің (елдің қазіргі еуропаша атауы осы Коре атауынан шыққан) негізін қалаушы Ван Гоп елді қайта біріктірді. Жаңа мемлекет қидандардың шабуылына (993, 1010-11, 1018-19) төтеп беріп, елдің тұтастығын сақтап қалды. 1231—59 ж. Коре мемлекеті Шыңғыс хан империясының қол астына өтіп, 14 ғасырдың орта тұсында тәуелділіктен құтылды. 16 ғасырдың соңында елге жапондар, 17 ғасырда маньчжурлар басып кірді. Корей халкы 1592—98 ж. жапон басқыншыларынан елді қорғап қалғанымен маньчжур шапқыншылығына төтеп бере алмады. 1637 ж. 19 ғасырдың 2-жартысынан бастап дамыған елдер Кореяға күш көрсете бастады. 1893-94 ж. елде болған халық толқуларын басуды сылтауратып Кореяда Қытай мен Жапония әскерлері өздері таласқа түсті де, соның салдарынан жапон-қытай соғысы (1894—95) болып өтті. Қытай Кореядан кетуге мәжбүр болды. 1904-05 ж. болған орыс- жапон соғысынан кейін Жапония елге біржолата орнықты. 1910 жылдан Корея отарға айналды. Чосон мемлекеті жойылды. 2-дүниежүзілік соғыста Жапония жеңілгеннен кейін, 1945 жылғы Ялта (Қырым) конференциясы шешімдеріне сәйкес, Корея 38° ендікте екі бөлініп, солтүстігі КСРО-ның, оңтүстігі АҚШ-тың бақылауына өтті. 1948 ж. 15 тамызда Сеулде ресми түрде Корея Республикасы, 9 қыркүйекте Пхеньянда Корей Халық Демократиялық Республикасы жарияланды.

Кәсібі

Кәрістердің дәстүрлі кәсібі – егіншілік. Негізгі мәдениеті – күріш. Жүгері таулы аймақтарда да егіледі, барлық жерде тары дақылдары (чумиза, құмай) және бұршақ дақылдары егіледі. Ең маңызды техникалық дақылдар мақта, кендір, темекі, женьшень (арнайы плантацияларда), күнжіт, т.б. Олар көкөністер (асқабақ, баклажан, пияз, картоп, оңтүстікте тәтті картоп, қияр, қызанақ), қауын, қарбыз және жеміс-жидек дақылдарын өсіреді.

Өсімдіктерді қолмен көшіру, 20 ғасырдың басы

Мал шаруашылығы – көмекші кәсіп (ірі қара, шошқа, аз дәрежеде – қой және құс). Егіншіліктің ең көне саласының бірі – жібек шаруашылығы (тұт ағашының жапырағымен қатар, емен, бұршақ жапырақтарымен құрттарды қоректендіреді).
Жағалауда балық аулау, теңіз жануарларын жинау (тарбақ аяқ, шаяндар, асшаяндар, трепангтар, моллюскалар) және балдырларды жинау дамыған.
Дәстүрлі корей қолөнері – қыш-құмыра жасау, балташылық, тоқымашылық, тұрмысқа қажетт! бұйымдар жасау қолөнері, інжу-маржанды лакпен қаптау т.б. кең тараған.

XIX ғасырдағы Кореядағы ауылшаруашылық өндірісінде кооперативтік еңбектің әртүрлі формалары үлкен рөл атқарды. Әдетте, бес-жеті отбасы топтарға біріктіріледі - туре немесе пхумаси. Бұл екі қауымдастықтың арасында белгілі айырмашылық болды. Туре (турекун) мүшелері – ерлер ауылшаруашылық жұмыстарын бірлесіп атқарды: көшет отырғызу, егін жинау, қамыс шабу, жерді орман мен бұтадан тазарту, т.б. Бұл жағдайда олардың тапқанының бәрі ортақ қазынаға түсіп, жалпы қажеттіліктерге жұмсалды. Олардың өз мерекелері болды – туренори.

Пхумаси өзара көмек бригадалары болды, олардың қарым-қатынасы оның мүшелері бір-біріне көрсететін еңбек қызметтерінің міндетті эквиваленттілігі принципіне негізделген. Орындалған жұмысты есепке алу кезінде оның сипаты мен жұмысшының жасы ескерілді.

Тұрмыс салты

Отбасылық өмірге қатысты көптеген корей дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары конфуцийшілдік дәуірінен бері сақталған, ол өлгендерді құрметтеу, құрбандық шалу және әлеуметтік нормаларға бағыну рәсімдерін қатаң сақтауды талап етті. Осылайша, дәстүрлі корей отбасына 3-4 ұрпақ өкілдері кіреді, онда кішінің үлкенге бағынуы қатаң сақталады.Бұрынғы әдет-ғұрып бойынша, мүлікті бөлу кезінде үлкен ұлға артықшылық берілген, қазір ұл-қыздар заң бойынша тең құқылы. Өткен ғасырдың ортасында орын алған индустрияландыруға және одан кейінгі елдегі қала халқының көбеюіне байланысты бала туу көрсеткішін төмендетуге үгіт-насихат жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде бүгінде кәріс отбасында әдетте 1-2 бала бар көптеген жас отбасылар ата-анасынан бөлек тұруды қалайды.

Дәстүрлі корейлік корольдік үйлену тойы

Үйлену тойы — Корейлер неке өмір бойы болуы керек деп есептейді, ал ажырасу ұят құбылыс ретінде қарастырылады. Көптеген басқа елдердегі сияқты Кореяда неке қию және құда түсу арқылы жүзеге асады. Кореяда неке қию рәсімдері әдетте «есикчжан» деп аталатын арнайы рәсімдік залдарда өтеді. Онда АХАЖ-ның ресми өкілі және болашақ ерлі-зайыптылардың өтініші бойынша үйлену тойын жүргізетін діни қызметкер бар. Ұлттық дәстүр сақталған отбасылардағы үйлену тойы екі түрлі рәсімді қамтиды: еуропалық және ұлттық нақышта. Біріншісі әдетте мейрамханада өтеді. Қалыңдық пен күйеу жігіттің киімдері - ақ көйлек және классикалық қара костюм немесе фрак. Кореялық үйлену тойларында қонақтардың саны әдетте бірнеше жүзге жетеді. Сыйлық ретінде жас жұбайларға ақша салынған конверттерді беру әдетке айналған.

Балалы болу және тәрбиелеу — Бала туылғаннан кейін ол шіркеуде шомылдыру рәсімінен өтеді. Корейлер арасында маңызды оқиға - бұл баланың қоғамға қабылданғанын білдіретін өмірінің бір жылдығы. Бұл күні нәресте түрлі заттар қойылған үстелге отырғызылады. Нәрестенің қолына алған үш нысаны оның болашақ өмірлік қалауын анықтайды деген сенім бар. Кореяда балаларды тәрбиелеу «балабақша» жасындағы рұқсат берушілікке және бала 5-7 жасқа толғаннан кейін талаптардың артуына негізделген. Корейлер кішкентай балаларды жан-жақты қорғайды және оларға барынша қолайлы жағдай жасауға тырысады: корей әйелдерінің 80%-ы бала туылғаннан кейін жұмысын тастап, ана болу үшін барын салады. Бала мектеп жасына жеткенде, ата-аналар оның бойында табысты мансапқа қажетті қасиеттерді: еңбекқорлық, жауапкершілік, мақсатқа жетудегі табандылық сияқты қасиеттерді сіңіруге назар аударады.

Жерлеу рәсімдері — Корей дәстүрлері бойынша марқұмның денесі хош иісті заттармен жуылады, содан кейін ол ең жақсы киіммен киінеді, аузына күріш, ал денесінің жанына бірнеше тиын салынады. Корей заңдары қайтыс болғаннан кейін бір күн ішінде жерлеуге тыйым салады, жерлеу рәсімі әдетте үшінші күні өткізіледі, сондықтан марқұммен туыстары, достары мен таныстары қоштаса алады. Олар қоғамдық немесе отбасылық зираттарда жерленген, марқұмның денесін жерге беруге немесе өртеуге болады. Еске алу кеші жерлеу күні, келесі күні, қайтыс болған күнінде және 2 жылдан кейін өтеді.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Жазықтағы ауылдар жиі сызықты орналасады және бірнеше жүз үйден, таулы жерлерде - 5-6 үйден тұрады. Тұрғын үй қоршаумен қоршалған. Ең типтік тұрғын үй - бұл балшық-сазбен сыланған және биіктігі шамамен 50 см болатын алаңшада орналасқан қаңқалы үй (чип). Тұрғын үй бірнеше бөлмеден тұрды, олардың әрқайсысында галереяға қарайтын сыртқы есік болды. Үйдің жылыту жүйесі типтік – ондол (ас үй пешінің мұржасы еденнің астына төселген; адамдар жылы еденде ұйықтайды). Үйді жылытудың өзіндік жүйесі – ондол бар, ас үй пешінің мұржасы еденнің астына салынады, жылы еденде ұйықтайды. Көпқабатты қалалық ғимараттарда ондол жүйесінің модернизацияланған түрлері сақталған.

Дәстүрлі киімдері

Дәстүрлі киімдегі кәрістер

Ұлттық киімдері көбінесе ақ матадан тігіледі. Ерлер кең балақты шалбар, күртеше, халат; әйелдер ұзын белдемше, қысқа кофта киеді. Шаруаның аяқ киімі - жаңбырлы ауа райында арқаннан немесе сабаннан тоқылған сандалдар, ойық ағаш аяқ киім киеді. Олар үйлерінде аяқ киімсіз жүреді.

Корей ұлттық киімі дөңгелектелген және сызықтардың қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Пиджактың жеңдері қанат тәрізді кең және ұзын, ал кеудеден өрілген белдемше еденге жетеді. Пиджактың мойын сызығы, манжеттер мен белдемшенің етегі жиі гүл немесе геометриялық өрнек түрінде кестемен безендірілген. Ерекше пропорциялар, кесілген сызықтар және әртүрлі түс схемалары Ханбок костюміне ерекше талғампаздық пен әсемдік береді.

Ханбок әдемі ғана емес, ол әдетте табиғи матадан жасалғандықтан, оны жыл бойы киюге болады. Мысалы, рами талшықтарынан немесе қарасорадан жасалған маталар ауаның жақсы өтуіне мүмкіндік береді және жазда мұндай киімдер дененің көп бөлігін жауып тұрса да, ыстық болмайды. Ханбоктың қысқы нұсқасы жылуды жақсы сақтайтын маталардан жасалған. Ханбоктың түсі дәстүрлі түрде терең символдық мағынаға ие. Бұрын Кореяда билеуші ​​топ ашық түсті киінсе, ауыл тұрғындары ақ киім киетін. Тұрмысқа шықпаған әйелді қызыл мен сары ұштасатын киімінен тануға болатын. Үйленгеннен кейін ханбоктың түсі күйеуінің қоғамдағы орнын көрсетеді. Қазіргі кезде некеге отырғанда қалыңдықтың анасы қызғылт түсті, ал күйеу жігіттің анасы көк түсті киім киеді. Сондықтан Кореядағы тойларда кімнің кім екенін түсіну оңай. 1970 жылдары ханбок сәнден шығып, оның орнын батыстық үлгідегі киімдер басты.

Дәстүрлі тағамдары

Корей ұлттық тағамы бибибап

Корейлердің диетадағы айырмашылығы дәстүрлі тағамдарға күріш, көкөністер мен теңіз өнімдері кіреді, ал ет аз мөлшерде қолданылады. Корей асханасының тән ерекшелігі - оларда ащы дәмдеуіштердің көптігіне байланысты барлық тағамдардың жоғары ащылығы. Кореяда бірінші және екінші тағамдар арасында нақты бөліну жоқ, көбінесе жағдайға байланысты көкөністермен күріш бірінші және екінші тағам ретінде де ретінде қызмет етеді.
Ұлттық тағамдары - қышқыл дәмді, ашы тұздық қосқан балық пен көкөніс, чимчи, кокси, хе т.б. тағамдарды пайдаланады. Сусындары - шырын, шөптен жасалған тұнбалар.

Басқа нәрселермен қатар, корей тағамдарының негізі - көптеген сорпалар. Барлығын таяқшамен, қасықпен жейді. Корей диетасында шошқа, сиыр және тауық еті басым. Дегенмен, олар ит етін де жейді. Иттің еті емдік деликатес болып саналады және әдетте, арнайы тапсырыспен немесе мамандандырылған мейрамханаларда беріледі, ал мұндай тағамдар әдеттегіден әлдеқайда қымбат.

Фольклоры

Корей мәдениетінде фольклордың көптеген түрлері бар, соның ішінде Имулдам (文, ежелгі дәуірден бастап Корей түбегінде ұрпақтан-ұрпаққа ауызша берілген және тарихи дәуірде жазылған аңыздар мен дәстүрлердің жиынтығы) құбыжықтар, гоблиндер және елестер сияқты табиғаттан тыс тіршілік иелеріне арналған. Ең көп таралған тіршілік иелері - гоблиндердің корей тіліндегі нұсқалары болып саналатын токкаби (도깨비). Алайда, бұл терминнің еуропалық тұжырымдамадан айырмашылығы, олардың зұлымдық немесе жын-перілер сипаттамалары жоқ.

Бүгінгі таңда әңгімелер шаманизм, конфуцийшілдік, буддизм және жақында христиандық сияқты әртүрлі көздерден алынған. Фольклорға сонымен қатар халықтық әдет-ғұрыптар, әдебиет, би, музыка, театр және өнер кіреді.

Музыкасы мен би өнері дамыған. Кең тараған музыкалық аспабына комунго, каягым, флейта, барабан жатады. Ұлттық мерекелері: 15 тамыз - Республика жарияланған күн (1948), 3 қазан - мемлекеттің құрылған күні (Ежелгі Чосон, б.з.б. 108 ж.). Ұлттық музыка бес ноталық шкалаға негізделген. Халық әндеріне еңбек әндері, сусындық әндер, би әндері, салт-дәстүрлер әндері, т.б. жатады. Кәсіби мәдениет ежелгі дәстүр негізінде дамып келеді. Қуыршақ театры ерте заманнан бері бар. Корейлердің мифологиялық және фольклорлық мұрасы бай және алуан түрлі.

Қазақстандағы кәрістер

Кәрістердің Қазақстанға күштеп қоныс аударылуы КСРО-ның ұлттарды жаппай депортациялау саясатына орай 1937 ж. басталды. Кәрістер Қазақстанның барлық облыстарында қоныстанған. 2015 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстанда 106,3 мың адам тұрады, оның ішінде Ақмола облысында – 1,4 мың, Ақтөбе – 1,5 мың, Атырау – 3,1 мың, Батыс Қазақстан – 917, Жамбыл – 9,4 мың, Қарағанды ​​– 13,3 мың, Қостанай – 3,8 мың, Қызылорда – 7,9 мың, Маңғыстау – 849,1 мың, Оңтүстік Қазақстан – 849,1 мың. ., Павлодар – 1091, Солтүстік Қазақстан – 1,4 мың, г. Астана – 5,5 мың, г. Алматы – 28,6 мың адам.

Сілтеме

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Корейлер