Силла

	Силла ; 신라 (新羅);
	; 576 жылдағы Силла
Астанасы	Кёңджу
Тіл(дер)і	Силла (тіл)/ Ескі корей тілі
Діні	Буддизм (негізінен Махаяна)
Аумағы	32 247.78.км²
Халқы	12 987 317
Басқару формасы	Монархия
	Тарихы
- б.з.д. 57	Құрылуы
- 530	Буддизмді қабылдауы
- 551-585	Ұлы Жинхыңның жаулап алуы
- 668-935	Біріккен Силла
- 935	Корёның басып алуы

Силла патшалығы (кор. 실라 [ɕilːa]; б. з. д. 57 — 935) — үш кәріс мемлекеттерінің бірі. Б. з. д. 57 жылы Самхан конфедерациясының бір патшалығы ретінде құрылған. Силла 660 жылы Пэкче, ал 668 жылы Когурёи патшалықтарын басып алып, тарихқа Біріккен Силла деген атаумен енді. Бірінші мыңжылдықтың соңында Силла Кейінгі үш кәріс мемлекеттеріне ыдырап, 935 жылы Корё құрамына кіреді.

Атауы

Ханчада жазылған патшалық атауының бірнеше транскрипциясы бар: 斯盧 (사로, Саро), 斯羅 (사라, Сара), 徐那[伐] (서나[벌], Сона[боль]), 徐耶[伐] (서야[벌], Соя[бёль]), 徐羅[伐] (서라[벌], Сора[боль]), 徐伐 (서벌, Соболь). Уэй әулеті заманында (220—266)қытайша Синьлу (新盧) деп аталған. 503 жылы Чиджың патша патшалықтың ресми атауын 新羅 деп өзгепртті. Корей тілінде ол «Силла» — 실라 деп оқылады. Бастапқыда бұл «елорда» деген мағынаны білдірген, алайда қазіргі кезде көптеген ғалымдар бұл сөздің басқа мағынасын тапқан.

Тарихы

Құрылуы

Орта ғасырлық корей жылнамаларына сәйкес Силланы б. з. д. 57 жылы қазіргі Кёңджу аймағында Пак Хёккосе құрған. Бұл жайлы ең алғаш X ғасырда жазылған «Самгук саги» корей жылнамасында жазылған.

Аңыз бойынша Хёккосе жұмыртқаны жарып шыққан, ал 13 жасқа толған кезде Чинхан конфедерациясының 6 бас қауымы оны таққа отырғызады. Алғашқыда таққа Пак, Сок және Ким тектілер отырды.

Қытай деректерінде Силла уаңдары Чинхан немесе Циңхан (秦韓) билеушілерінің ұрпақтары деп кездеседі. Сондай-ақ циңхандықтар Цинь империясынан (кинчуансон, тура сол иероглиф) бөлініп Махандықтармен біріккендердің ұрпақтары деген дерек те бар. Сол деректеріне сәйкес Силла Пэкчеге тәуелді болған, ал Силла уаңдары Пэкче патшалығынан шыққан.

Екінші ғасырда Чинхан конфедерациясы құрамындағы тайпаларға билігін жүргізе бастаған Силла патшалығының территориясы Корей түбегінің оңтүстік-шығыс бөлігін алып жатты, алайда үшінші ғасырдың соңына дейін Силла тек конфедерация құрамындағы қала-мемлекет статусына ие болды.

Патшалықтың гүлденуі

Ким қауымынан шыққан Нэмуль патша (356-402) мемлекеттің басқару формасын ұрпақтан ұрпаққа берілетін монархия түріне ауыстырады. Бұдан кейін мемлекет басшысының титулы «Марипкан» (ескі корей тіліндегі «хан» немесе «кан» («билеуші» немесе «ұлы») сөзінен шыққан). Бұл титул атауының моңғолдың хан титулымен ұқсас дыбысталуы - Алтай тілдерінде сөйлеген халықтардың туыстыған айқындайды. 377 жылы Нэмуль Қытай және Когурё мемлекеттерімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатады.

Көршілес Пэкче мен жапондық Вокоу қарақшыларымен қақтығыстар көп болғандықтан, Силла Когурёмен әскери келісім-шартқа отыруға мәжбүр болды. Алайда 427 жылы Когурё өзінің оңтүстік шекарасын кеңейтіп, елорданы Пхеньянға ауыстырғандықтан, Нульджи патша бұл жолы Пэкчемен әскери одақ құруға мәжбүр болады.

Попхын патша тұсында (514-540) Силла буддизм діні басым болған мемлекетке айналды. Силла 532 жылы Кымгуан Каяны аннексиялап, ал 562 жылы Тэгаяны жаулы+п, Кая тайпалық одағын түбегейлі басып алады. Сол арқылы өзінің шекарасын Нактоңгаң өзеңіне дейін кеңейтіп алады. Осы кезде Лян әулетімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатылады.

Королевские могильные курганы в Кёнджу

Біріккен Силла

VII ғасырда (шамамен 621-624) Силла Қытайдық Тан әулетімен әскери одақ құрады. 643 жылы Ли Шинмин Пэкче мен Когурёге қарсы одақ құру жайында талқылау мақсатында Силла елшісін қабылдайды. 645 жылы Сондок патшайым Когурёге қарсы соғыста Тан императорына көмек ретінде 50 000 әскер жіберудің орнына 30 мың жібереді. Пэкчеліктер шабуыл жасап, батыстағы 7 бекініс басып алады. 655 жылы Когурё, Пэкче, Мукри Силланың солтүстік шекарасына шабуыл жасап, 33 бекіністі басып алады.

660 жылы Муйоль патша тұсында (654—661) Силла Пэкчені, ал в 668 жылы Мунму патша тұсында Когурё мемлекетін басып алады. 674 жылы Силла уаңы Когурё халқын жинап, тан әскеріне қарсы қойып жатқандығы анықталған кезде Тан-Силла одағы бұзылады. Император Мунму уаңды тақтан түсіріп, Ким Инмун князін Силла уаңы деп жариялайды. Силлаға қарсы әскер жіберіліп, 10 жылға созылған Силла-тан соғыстары басталады.

Алайда Когурёның солтүстік аймағы еш бір мемлекетке тиесілі болмағандықтан, ол жерде алғашқы манчжурлық мемлекет — Бохай патшалығы құрылады.

Силла

Мазмұны

Атауы

Тарихы

Құрылуы

Патшалықтың гүлденуі

Біріккен Силла

Тағы қараңыз

Сыртқы сілтемелер