Молла Нийаз Мұхаммед Қоқанди

Молла Нийаз Мұхаммед Қоқанди, Молла Нийаз Мұхаммед бен Молла Ашур Мухаммед Хоқанди (шамамен 1802/03 - 1878 жылдан кейін) – тарихшы. Тахаллус Нийази деген лақап атпен белгілі болған. Қоқан ханның әскері құрамында қызмет етіп, әр түрлі жорықтарға қатысқан. Тарихи еңбегі – “Тауарих-и Шахрухийа” парсы тілінде жазылған. Еңбекте Қоқан хандығының 1871 – 72 жылдарға дейінгі тарихына шолу жасай отырып, басқа да халықтар (қазақ, қырғыз, қарақалпақ) жөнінде мағлұматтар берілген. Оның ішінде Ресейдің Орта Азияны жаулап алуы, Ташкент билеушісі Жүніс қожаның Сырдария, Жетісу бойындағы билігі, қазақтардың ауыр жағдайы, Қоқан хандарының қазақтарға шабуылы және билік жүргізуі, өзынағаш түбіндегі орыс-қоқан соғысы (1861 жылы 21 қазан) жайлы көптеген мәліметтер бар. 1885 жылы парсы тіліндегі мәтінді Н.Н. Пантусов аударып, Қазанда бастырып шығарды. Қолжазбалары Санкт-Петербург, Қазан, Ташкент, Душанбе қалаларының архивтерінде сақтаулы.

Әдебиеттер

• Бартольд В.В., Соч. т. 2, ч. 2, М., 1964;
• Материалы по истории киргизов и Киргизии, В. 1, М., 1973;
• Тулебаева Ж.М., Казахстан и Бухарское ханство в XVІІ первой половине XІX вв., А., 2001.