Мұрат Ескендірұлы Әджиев
Мұрат Ескендірұлы Әджиев (құм. Аджиланы Мурад Эскендерны уланы; 1994 жылдан бастап Мұрат Әджі деген лақап атымен жарияланады; 9 желтоқсан 1944, Мәскеу - 7 наурыз 2018, сонда) — кеңестік және ресейлік жазушы, публицист. Көне түркілердің тарихи отаны, Алтайда М. Әджі кітаптары Ресейде және кейбір түркітілдес елдерде қызығушылық туғызып, танымал болды.
| Мұрат Ескендірұлы Әджи | |
| құм. Аджиланы Мурад Эскендерны уланы | |
 | |
| Лақап аты |
Мұрат Әджі |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| https://www.adji.ru | |
Білімі бойынша географ, экономика ғылымдарының кандидаты дәрежесі бар.
Өмірбаяны
өңдеуҒылыми мансабы
өңдеу1964 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінің География факультетінің Солтүстік зерттеулер бөліміне түсті. 1969 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінің география факультетін бітіріп, тағайындалған уақытқа аспирантураға қабылданды. КСРО Мемлекеттік жоспарлау комитетінің Өнімді күштерді зерттеу жөніндегі Кеңеске кірді. 1973 жылы «Өнеркәсіптік және құрылыс негіздерін таңдау арқылы КСРО-ның солтүстік-шығысындағы индустриалды даму үдерісін моделдеу және оңтайландыру» тақырыбында кандидаттық диссертацияны қорғады. Профессор В.Ф. Бурханов ғылыми жетекшісі болды. Әджіев аспирантураны бітіргеннен кейін КСРО-ның түсті металлургия министрлігінің Болжау бөлімінде жұмыс істеді. Бірнеше жыл бойы ол Сібірдегі әлеуметтік құрылыс процестерін зерттеді. Әріптестерімен бірлесе отырып, ол Солтүстік өңірді жаңадан құру жобасында жұмыс істеді.
1975 жылдан бастап 15 жыл бойы Бүкілодақтық сырттай қаржы-экономикалық институтында экономикалық география бойынша дәріс оқыды.
Педагогикалық жұмыстармен қатар елдің солтүстік аумақтарын, Сібір мен Қиыр Шығыс даму мәселелерін зерттеді. 1976 жылы XXIII Халықаралық географиялық конгреске қатысты.
1970 жылдары Әджіев туындыларының кейбір идеялары кеңестік солтүстік аумағының патриархы Г.А. Агранатқа қызығушылық тудырды. «Солтүстік дамудың мүмкіндіктері мен шындықтары: ғаламдық сабақтар» монографиясы Агранатқа 1976 жылы алғаш рет ұсынылған солтүстіктің шекарасы ретінде осы аймақта өндіруге және адам өміріне жалпы энергия шығындарының синтетикалық индикаторы туралы Әджіевтің қызықты идеясына ұқсас екендігін атап өтті. Өкінішке орай, Агранаттың айтуынша, бұл ұсыныс практикалық қолдануға дейін жетілмеді.
М.Сигалов пен Е.Плисецкий 1970 және 1980 жылдардағы Әджіевтің шығармаларын жаңа аумақтарды дамыту мәселелерін зерттеуге ықпал еткен ғылыми мектеп ретінде, ал кейбір докторлық және магистрлік диссертацияларда 1982-2011 жылдары осы жұмыстарға сілтемелер бар. Әджіевті БАМ құрылысын «Забайкал және Қиыр Шығыс теміржолдарының кернеуін азайту көзі ретінде ғана емес, Оңтүстік Якутия мен Солтүстік Забайкалдағы пайдалы қазбаларды жүйелі түрде барлау және өндірудің негізгі шарты» ретінде қарастырған экономистер арасында атап өтті.
1982 жылы аумақтардың өндірістік кешендері мен жаңа аумақтардың дамуымен байланысты демографиялық ауысулар тақырыбында «Сібір: XX ғасыр» деген кітабын жариялады. Ол Сібірді көптеген адам, өнеркәсіптік, ғылыми, мәдени мәселелердің өзара байланыстыру орталығы ретінде көрсетті. Bұл басылым, партиялық органдар тарапынан сынға ұшырады, бұл оның докторлық диссертациясын қорғауына кедергі болды деп айтады. Қазіргі уақытта бұл кітап елдің кейбір ЖОО-дарының оқу курстарына немесе қосымша әдебиеттер тізіміне енгізілген[1]. 1989 жылы Әджіев «Криогенді ауыр су концентрациясының феномені» атты мақаласын жариялады, онда ол табиғатта ауыр судың концентрациясын болжады[2]. Ол көптеген танымал басылымдарда гипотезаның негізгі ережелерін баяндады[3][4]. Бұл гипотеза мамандардың қызығушылығын тудырды [5].
1970-80 жылдары Сібір және Сібірдің аумақтық өндірістік кешені, энергия үнемдейтін технологияларға байланысты БАМ-дың жұмысын жариялайды. Сонымен қатар ол елдегі жетекші журналдармен жұмыс істеді: «Новый мир», «Вокруг света», «Знание — сила» және т.б. Сібір бойынша сарапшы ретінде «На суше и на море» көркем-географиялық альманахтың редакциялық алқасында редактор және жинақтардың құрастырушысы болды.
1989 жылы Әджіев докторлық диссертациядағы жұмысын тастап, «Вокруг света» журналдағы жұмысқа ауысты. Экспедицияларды ұйымдастырды, суретке түсірді, аты шықпаған халықтардың өмірі туралы очерктер жазды. Этнографиялық очерктерінің кейіпкерлері болып Кеңес үкіметінің қайта құру дәуірінде «жоғалып бара жатқан» эвендер, якуттер, талыштер, лезгиндер, табасарандар, қарашайлар, құмықтар және басқа да халықтары болды[6][7][8].
90-жылдардың басында ол «қызулы» нүктелерге барып, Кавказдағы әскери операциялар туралы очерктер жазды. Сол кезде, Әджіевтің кейінгі іс-әрекеттерін анықтайтын жаңа тақырыпқа қызығушылығы артты. Өзінің халқы - құмықтардың тарихына қызығушылығы туды.
Мектептегі білім беру саласындағы ғылыми-білім беру қызметі
өңдеуӘджіевтің оқушыларға танымдық кітаптардың авторы ретіндегі дебюті 1976 жылы «Жолға жолды қалай іздегені» (О том, как дороге дорогу искали) атты балаларға арналған кітабынан басталды. Кейіннен бұл туынды РКФСР-ның Білім министрлігі ұсынған «Зарница» кітабына РКФСР ұлттық мектептерінің үшінші сынып оқушылары үшін қосымша оқу бағдарламасына енгізілді.
1981 жылы Әджіев «Педагогика» баспасында (авторлардың құрамында) орта және жоғары мектеп жасындағы оқушыларға арнап «Өлкетанушы жас географ энциклопедиялық сөздігін» баспадан шығарды. Басылымдағы аннотацияға сәйкес, «орта мектептің оқушыларын кәсіптік бағдарлау үшін сөздікті пайдалануға болады».
1996 жылы Әджіев «Балаларға арналған энциклопедияда» «Дала діні: (материал құқықтар ретінде жарияланған)» атты мақаланы жариялады, мұнда түркі-қыпшақтардың ежелгі діни дәстүрі ретінде тәңіршілдіктің балама көзқарасын, олардың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрін сипаттаған.
1999 жылы Әджіев мектеп оқушыларына арналған «Қыпшақтар. Түріктер мен Ұлы даланың көне тарихы» кітабы жарияланады. 2006 жылы бұл кітап Қазақстанда қайта басылып шықты. 2001 жылы ол «Қыпшақтар. Оғыз. Түріктер мен Ұлы дала ортағасырлық тарихы» атты жалғасын жазады. Кітаптарда түркінің Алтайда халық болып қалыптасуы мен Еуразияда қоныстануы, халықтың өмірі мен тұрмысы, рухани мәдениеті, Үндістан мен Персиядағы, Кавказ бен Оралдағы, Византия мен Римдегі, Еуропада Ұлы қоныс аудару іздері туралы авторлық гипотезаны ұсынды.
2007 жылы Жоғарғывюльдік гимназияның шақыруымен Әджіев «Түркітану - азаматтық қоғамды қалыптастырудағы мәдениеттер интеграциясының факторы» атты оқушылар мен мұғалімдерге арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға қатысты.
Халықтардың ұлы қоныс аудару тұжырымдамасы және түркология
өңдеу1991 жылы түркі халықтары туралы Әджіевтің тарихы зерттеулерінің алғашқы нәтижелері «Заң және этнос» Халықаралық симпозиумында баяндады. Құмықтар үлгісіндегі өз баяндамасында ежелгі түріктердің этногенезі, олардың тұратын жері - Дешті Қыпшақ, осы елдің географиялық шекаралары, мемлекеттік құрылымы мен мәдениеті қарастырылды. Баяндаманың идеясы «Біз - қыпшақтардың тұқымымыз!» кітабының негізіне кірді, оған сәйкес, Әджіевтің сөзіне қарағанда, «Вокруг света» журналының редакциясынан осы сөз үшін шығарылды.
Жұмыстан шығарылған соң, Әджіевтің айтуынша, Ресейдің ізашары болған, Дештi Қыпшақ (Ұлы Дала, Қыпшақтардың даласы) елін зерттеуді жалғастырды. 2000 жылдан астам уақыт бұрын Алтайда пайда болған Халықтардың ұлы қоныс аударуы туралы гипотезаны жариялап, ол қоныс аудару кезеңдерін уақытын шамалап көрсетті және оларды географиялық картаға енгізді. Автор жаңа аумақтарда қоныстанып және игерудің нәтижесінде 1-мыңжылдықта Байқалдан Атлантқа дейін созылып, қазіргі заманғы Ресей аумағының үлкен бөлігін қамтитын Дешті Қыпшақ елі қалай қалыптасқанын көрсетуге тырысты.
Оның зерттеулерінің нәтижелері 1994 жылы шыққан «Қыпшақ даласының жусаны: құмықтар, қарашайлар балқарлар, казактар, татарлар, қазақтар, чуваштар, якуттер, гагауздар, қырым татарлары, кейбір орыстар, украиндер және тағы басқа түркі (қыпшақ) тамырынан тарайтын халықтар және оны ұмытып кеткендер» атты кітабында жазып кетті. Әджіевтің айтуынша, бұл халықтар 2000 жылдан астам уақыт бұрын Алтайдан Ұлы қоныс аудару бастағандардың ұрпақтары және бірнеше ғасырлар бойы Еуразиялық құрлықтың далалық аймағын бірте-бірте игеріп, қоныстанды. Кітаптың 3-ші басылымының аннотациясында айтылғандай, автордың пікірінше, ресейлік тарих «IX ғасырда басталған жоқ, одан бұрынырақ басталды».
Бакудегі славян университетінде «Түркітану» бағыты бойынша «Аударма мәселелері» ғылыми-зерттеу зертханасы түркі тілдері, әдебиеті, тарихы бойынша ең үздік жұмыс ретінде «Қыпшақ даласының жусаны» кітабын аударып, жариялады. Кітаптың өзі Бакудегі славян университетінің білім беру факультетінде оқытылады.
«Қыпшақ даласының жусаны» шыққаннан кейін, Әджіев Дағыстандағы Әулие Георгийдің қабірін табуға бағытталған экспедицияны ұйымдастырады. Экспедицияның қорытындысы бойынша «Әулие Георгийдің құпиясы немесе Тәңірдің сыйы: түріктердің рухани мұрасынан» атты кітабын жазды. Бұл кітапта ол Кавказдағы христиандықтың қалыптасуы туралы жазады және оның түркілердің болжамды ежелгі дінімен - Тәңіршілдікпен өзара байланысын іздейді. «Қыпшақ даласының жусаны», «Әулие Георгийдің құпиясы немесе Тәңірдің сыйы» кітабында жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша Әджіев 1998 жылы М.О.Әуезовтің 100 жылдығына арналған Халықаралық семинарда тәңіршілдік туралы баяндама жасады. Баяндамада Әджіев, қыпшақтар - монотеизмді білмейтін пұтқа табынушылар деген қатып қалған қағиданы жоққа шығаруға тырысты. Оның тұжырымдамасы бойынша, Дешті Қыпшақтың тұрғындары монотеисттік Тәңіршілдікті насихаттады, кейінірек ол басқа монотеистік дін - христиан дінін тудырды.
1998 жылы «Мысль» баспасы Халықтардың ұлы қоныс аудару тақырыбын жалғастыратын Әджіевтің «Еуропа. Түріктер. Ұлы дала» кітабын жариялады. Автор Еуразияның әлеуметтік-этникалық тарихының нұсқасын баяндайды, Даланың дамуы мен реттелуі қалай болғаны туралы толығырақ сипаттайды. Ұлы даланың еуропалық мәдениетке қосқан үлесіне ерекше көңіл бөледі.
2004 жылы «Тарихи кітапхана» сериясында «АСТ» баспасы Әджіевтің «Түріктер мен әлем: құпия тарих» атты кітабын жариялады. Онда автор Алтайда пайда болған Халықтардың ұ қоныс аударуы туралы тұжырымдамасының негізгі ережелерін толығымен тұжырымдайды. Кавказдағы бірқатар экспедицияларынан кейін Әджіев 2006 жылы «АСТ» баспасында «Армагеддонның тынысы» атты кітапты шығарады. Бұл кітапта қазіргі заманғы оқырманға белгісіз мемлекет - Кавказ Албаниясының тарихына ерекше көңіл бөлінді. Әджіевтің бұл тақырыпқа қызығушылығы 2001 жылы жазушы-публицист ретінде «Кавказ Албаниясының этномәдени мұрасы» атты халықаралық ғылыми конференцияға қатысқан кезде басталды. Бұл кітапта Әджіев XVI ғасырда басталған және әлі аяқталмаған Кавказ соғыстарының тарихы туралы әңгімелеп берді.
2010 жылы «Тарихи кітапхана» сериясында АСТ баспасы Әджіевтің «Мәңгілік Көк Аспансыз: біздің тарихымыздағы жазулар» атты кітабын жариялады. Кітапта автор көп жылдық әдеби шығармаларын қорытындылай, «Ресейдің ізашары - Дешті Қыпшақ (Ұлы Дала, Қыпшақтардың даласы) далалық ірі мемлекет, осылайша отандық тарих ауқымын мың жылға кеңейткені» туралы әңгімеледі. Автор оқырманды «өзінің қарапайымдылығымен тандандырып: біз бір елдің бір халқы болдық» деген қорытындыға жеткізуге тырысады.
2011-2012 жылдары Әджиев «Түркілер» жобасының тарихи-деректі фильмдерінің қорытынды сериясын жасауға қатысады» [9]. Жобаны Орыс Географиялық қоғамы және Мир телерадиокомпаниясы жүзеге асырды [10]. Жобаның мақсаты – «түркі халықтарының еніп, тамыр жайған тарихы арқылы Ресей мен Достастық елдерінің тарихын көрсету, кең аудиторияны түркі халықтарының мәдениетімен таныстыру»[10]. Ресей президенті В. Путин жоспарды жүзеге асыруға Грант берді [11].
2013 жылы Мәскеудің Татар мәдени орталығында Әджиевтің түркология саласындағы қызметінің 20 жылдығына арналған кездесу өтті[12]. Түрлі ұлт өкілдерінің басын қосқан кездесу ұранмен жасалған: «Біртұтас елдің біртұтас халқы!» Сөз сөйлеудегі ортақ нәрсе-олар Әджиевке түркі халықтарының мәдениетін жандандыруға қосқан үлесі үшін алғыс білдірді[13][14][15].
2017 жылы «Вестник тюркского мира» (Түркі әлемінің жаршысы) журналы жарыққа шықты, оның барлық жарияланымдары зерттеуші және жазушы Мұрат Эскендірұлы Әджіевтің (Мұрат Әджі) қызметіне арналған[16][17]. Мәскеу мемлекеттік университетінің география факультетін бітіріп, Сібірді дамыту туралы диссертация қорғады, өмір бойы таңдалған тақырыпқа адал болды. Осының арқасында ғалым өз зерттеулерін жалғастыра алды. Мұның нәтижесі Халықтардың ұлы қоныс аудару тұжырымдамасы болды [16].
2019 жылы Әджіевтің «Святой Георгий и гунны» (Әулие Георгий және ғұндар) атты соңғы еңбегі жарық көрді. Автор бұл кітапты өмір бойы жазған. Оның Сент-Джорджқа арналған алғашқы жарияланымдары ширек ғасырдан астам уақыт бойы жүргізген зерттеулерінің бастауы болды. Автордың пікірінше, Георгийдің әрекеті халықтардың ұлы қоныс аударуымен байланысты оқиғалардың географиялық және уақытша координаттарымен «сәйкес келді». Нәтижесінде Әджіев күтпеген нәтижелерге қол жеткізді. Бұл географиялық салдары. Оның пікірінше, география нақты ғылым ретінде тарихи оқиғаларға объективті қарауға және саясаттан арылуға мүмкіндік береді. Зерттеуші оның жұмысы біздің дүниетанымымызды өзгертеді деп үміттенеді[18][19][20]. Кітап автор қайтыс болғаннан кейін жарық көрді. Ол қолжазбада соңғы күнге дейін жұмыс істеді[19].
Ол 2018 жылы 7 наурызда Мәскеуде 73 жасында қайтыс болды. Мәскеуде Дон зиратында жерленген[21]
Қызметті бағалау
өңдеуӘджіевді көрнекті зерттеуші, Халықтардың ұлы қоныстануы тұжырымдамасының авторы, түрколог[16][22][23][24][25][26][27][28], мамандар ғылыми білімнің әмбебаптығына назар аударады: өзінің ғылыми қызметінде ол тарихқа, географияға, экономикаға, лингвистикаға, фольклорға, этнографияға, теологияға және т.б. сүйенді [22][29]. Оның тарихи зерттеулерге кешенді көзқарасының маңыздылығы атап өтіледі :оларда география ерекше рөл атқарады[1]. Мамандардың айтуынша, оның Халықтардың ұлы қоныс аудару Тұжырымдамасы әлемдік тарихқа жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік береді. Әлемдік ғылымдағы жаңа сөз[1][22][23][29].
Мамандар Әджіевтің есімін атап көрсетеді: ғалым Ұлы Даланы жаппай қоныс аударуға қолайлы мега-аймақ ретінде қарастырды, «географиялық тұрғыдан ол дала ландшафты аймағынан әлдеқайда кең болды»[30][31]. Оның Алтайда пайда болған халықтардың ұлы қоныс аударуын зерттеуі ежелгі және орта ғасырлардағы жергілікті өркениеттердің қалыптасу мәселесіне жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік береді[22][32][33][34].
Оның кітаптарын әртүрлі мамандықтағы ғалымдар өз еңбектерінде қолданады. Бұл ғылыми мақалалар [35], монографиялар және жоғары оқу орындарына арналған оқу құралдары[36].
Ресей, Қазақстан және Әзірбайжанның кейбір жоғары оқу орындары Аджиевтің кітаптарын ұсынылған және қосымша әдебиеттер тізіміне енгізді [37]. Бүгінгі таңда әртүрлі елдердің ғалымдары Әджіевтің жаңалықтары негізінде жұмысын жалғастыруда [38]. Оның әлемдік тарих контекстіндегі зерттеулерінің нәтижесінде бұрын зерттелмеген Тәңіршілдік пайда болды тақырыпқа ғалымдардың кең ауқымы жүгінді[29][39][40]. Әджіевтің бұл мәселедегі ұстанымы адамзат тарихына жаңаша көзқараспен қарауға мәжбүр етеді [41]. Алтайдағы әлеуметтік сауалнамалар жастардың пікірінше, Әджіев Алтай халықтарының тарихына әсер еткен қайраткерлердің бірі екенін көрсетті [42]. Мамандар оның жұмысын этнопедагогикалық білім беру мәселелерін шешуде маңызды рөл атқаратын шығармаларға жатқызады [43].
Сонымен бірге, ұлтшылдық рухында бапталған авторлардың Әджіевтің шығармашылығы туралы жағымсыз пікірі бар екендігі атап өтіледі[44]. Олар әр түрлі жолдармен ғалымның беделін түсіруге тырысады [45]. Кейбіреулер оның шығармасы тарихты нашар білетін кітап оқырманына арналған дейді [46][47][48]. Кейбір авторлар Әджіевтің шығармаларын қабылдамайды [49] және пантюркизм мен ұлтшылдықтың қауіптілігі туралы айтады [44][1]. Сарапшылардың пікірінше, Әджіев туралы жағымсыз пікірлердің көпшілігі бір нүктеге дейін азаяды: ол тарихшы емес[1][50]. Мамандардың айтуынша, мұндай мәлімдемелер экономикалық және тарихи география сияқты күрделі Білім салаларымен байланысты ғылыми зерттеулердің ерекшеліктерін түсінбейтіндігін көрсетеді. Әджіевтің ғылымның осы салаларындағы кәсібилігі даусыз [1][28]. Ғалымның айтуынша, «сыншылар» географиялық ғылым оның зерттеулерінің орталығында екенін түсінбеді[51].
Теріс пікірлердің авторларының ешқайсысы [49] Әджіевтің атына онымен ашық пікірталасқа түскен жоқ [51][52][53]. Олар «бөтен адамды» ұрғысы келді [50] және басқа адамдардан көмек сұрады[54].
Әджіевтің қызметі туралы айта отырып, авторлар оның белсенді шығармашылығын еске түсіреді [14][55], тарихи шындықты анықтауға және оқырмандардың әр түрлі ұрпақтарын рухани тәрбиелеуге қосқан үлесін атап өтеді [56][27][26][57][58].
Аджиевтің ғылыми-көпшілік кітаптары ұлттық-мәдени дәстүрлермен танысуға және «бөтен» ұлттық-мәдени кодтарға құрметпен қарауға ықпал етеді [1][1][29][29]. Оның тұжырымдамасының жаңа тұжырымы зерттеушілерді оның тұжырымдарына мұқият қарауға мәжбүр етеді [23].
Негізгі жұмыстары
өңдеу- Аджиев М. Э. Сибирь: XX век (Сибір: XX століття). — М.: Мысль, 1982.
- Аджиев М. Э. Мы — из рода Половецкого! – Рыбинск, 1992 .
- Аджи М. Полынь Половецкого поля: Из родословной кумыков, карачаевцев, балкарцев, казаков, казахов, татар, чувашей, якутов, гагаузов, крымских татар, части русских, украинцев и других народов, ведущих свое начало от тюркского (кипчакского) корня и забывших его (Қыпшақ даласының жусаны). – М.: ТОО «ПИК-КОНТЕКСТ», 1994. ISBN 5-7358-0177-5
- Аджи М. Тайна святого Георгия, или подаренное Тенгри: Из духовного наследия тюрков.— М.: МБФ «Джарган», 1997
- Аджи М. Европа. Тюрки. Великая Степь (Еуропа. Түркілер. Ұлы Дала).— 1-е изд.— М.: Мысль, 1998. ISBN 5-244-00914-1
- Аджи М. Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой Степи. Книга для школьников и их родителей (Қыпшақтар. Түріктер мен Ұлы даланың көне тарихы). — М.: «Новости», 1999. ISBN 5-88149-044-4
- Аджи М. Кипчаки. Огузы. Средневековая история тюрков и Великой Степи. Книга для школьников и их родителей.— М.: «Новости», 2001. ISBN 5-88149-076-2
- Аджи М. Тюрки и мир: сокровенная история. — М. : АСТ, 2008. ISBN 5-17-050082-3 ISBN 978-5-17-050082-6
- Аджи М. Азиатская Европа (Азиялық Еуропа).— М.: АСТ, 2008. ISBN 5-17-048283-3 ISBN 978-5-17-048283-2
- Аджи М. Дыхание Армагеддона. — М.: АСТ, Хранитель, 2011. ISBN 5-17-073768-8 ISBN 978-5-17-073768-0
- Аджи М. Без Вечного Синего Неба (Мәңгілік Көк Аспансыз). — М.: АСТ, 2010. ISBN 978-5-17-065941-8; ISBN 978-5-271-27149-6
- Аджи М. Полынный мой путь.— М.: АСТ, 2014.ISBN 978-5-17-082067-2.
- Аджи М. Великая Степь. Приношение тюрка. – М.: АСТ,2014. ISBN 978-5-17-083821-9
- Аджи М. История тюрков. Такими знали нас. — М.: АСТ, 2015. ISBN 978-5-17-087192-6 .
- Аджи М. Сага о Великой Степи Очерки нашей истории. — М.: АСТ, 2016. ISBN 978-5-17-093309-9.
- Аджи М. Святой Георгий и гунны. — М.: АСТ, 2019. ISBN 978-5-17-112807-4.
- Adji M. Kıpçaklar. Türklerin ve Büyük Bozkırın Kadim Tarihi. — Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2002. ISBN 9751615321.
- Adji M. Asia’s Europa. Volume 1. — М.,: АСТ, 2005. ISBN 5-17-030206-1.
- Adji M. Avrupa Türkler ve Büyük Bozkır – Kıpçaklar. — Istanbul, Dogu Kitabevi, 2016. ISBN 978-605-9093-64-4.
- Adji M. Kaybolan Millet (Deşt-i Kipçak Medeniyeti).— Istanbul, Doğu Kitabevi, 2019. ISBN 978-605-2096-43-7.
- Adji M. Türklerin Sakli Tarih. — Istanbul, Kaynak Yayınları, 2019. ISBN 978-605-69217-4-2.
Сілтеме
өңдеу- http://www.adji.ru - Мұрат Әджіевтің ресми сайты
- ↑ a b c d e f g h Özer Z. B. Kaybolan Milletin Sesi: Murad Adji// Bilim ve İnsan Şahsiyetini İnşa Edenler. Editörler: Zeynep Bağlan Özer, Fatih Yapıcı, Şekip Aktay. – Ankara, Gazikitabevi, 2018
- ↑ Аджиев М. Э. Явление криогенного концентрирования тяжелой воды // Материалы гляциологических исследований.— Т. 65. 1989. С. 65
- ↑ Аджиев М. Э. Осторожно, тяжелая вода! // Наука и жизнь. 1988, № 10
- ↑ Аджиев М. Э. Тяжелая вода? Почему бы и нет! — М.: Знание. 1989, № 3.
- ↑ Мысалы қараңыз
- Дягтерев К. В поисках тяжёлой воды // Русское Географическое общество: Информационный портал.
- Цымбал Л. А. Синергетика информационных процессов: закон информативности и его следствия. — М.: Наука. 1995.
- Андреева Е. А., Константинова Н. А., Буравкова Л. Б., Синяк Ю. Е. Влияние воды различного изотопного состава на пролиферативную активность эндотелиальных клеток in vitro // «Авиакосмическая и экологическая медицина».— Т.39, № 3, 2005.
- Турчин А. В. Структура глобальной катастрофы: Риски вымирания человечества в XXI веке Мұрағатталған 25 ақпанның 2020 жылы..— М.: ЛКИ, 2011.
- Семиков С. Лед и пламень // Инженер. 2005. № 2.
- Петров М. Н., Петров И. М. Патент на изобретение № 2366949. // Федеральная служба по интеллектуальной собственности, патентам и товарным знакам.
- Ирбэ В. А. Выделение в толщах пород интервалов, содержащих углеводороды и воду в различных фазовых состояниях методами разведочной, скважинной геофизики, нетрадиционным методом биолокации. // Геология и нефтегазоносность Западносибирского мегабассейна: Материалы Шестой Всероссийской научно- технической конференции (23 – 24 апреля 2009 год) – Тюмень, 2009.
- Будник С. В. Талый сток со склонов(қолжетпейтін сілтеме). – Житомир: Изд-во ЖДУ им. И. Франко, 2010.
- Алексеев В. Р. Этот загадочный обыкновенный лёд // Наука и техника в Якутии. 2019, №2 (37)
- ↑ Полещук А.Два измерения Мурада Аджиева — Вестник тюркского мира. 2017, №1
- ↑ Огрызко В. Прошлое глазами гуннов — Вестник тюркского мира. 2017, №1. С.77 - 81
- ↑ Аджи М. Без Вечного Синего Неба: Очерки нашей истории. — М.: АСТ, Астрель, 2010. С. 387 – 388 [1]
- ↑ [2]
- ↑ a b [3] // Русское Географическое общество
- ↑ Путин вручил гранты Русского географического общества на 50 млн руб // РИА Новости. 15 марта 2010
- ↑ В Москве состоялась встреча с писателем Мурадом Аджи Мұрағатталған 28 тамыздың 2018 жылы. // Пресс-центр Полномочного представительства Республики Татарстан в Российской Федерации, 10.03.2013
- ↑ Хасавов А. Мурад Аджи: «Равнодушных среди своих читателй не нахожу» Мұрағатталған 3 ақпанның 2017 жылы. // Ёлдаш/Времена. 15.03.2013
- ↑ a b Немченко Г. Освоение Евразии — Вестник тюркского мира. 2017, №1
- ↑ Аги Д.Мурад Аджи // Звезда Поволжья, 24.03.2013
- ↑ a b c Халипаева И. А. [4] — Вестник тюркского мира. 2017, №1. С.8
- ↑ Наши авторы — Вестник тюркского мира. 2017, №1. С. 5, 139
- ↑ Как Георгий Победоносец связан с гуннами? // Дилетант. 11.12.2019
- ↑ a b «Святой Георгий и гунны» вызовут споры // Центр Льва Гумилёва, 31 мая 2019
- ↑ Курячая М. Будущее принадлежит правде // Литературная Россия, 2019 №24, 28.06.2019
- ↑ Новости // Официальный сайт М. Аджиева
- ↑ a b c d Габиббейли И. Всемирный потоп и новая научная версия о Ноевом ковчеге — Вестник тюркского мира. 2017, №1
- ↑ a b c Алиев С. Феномен Мурада Аджи и тюркское самосознание — Вестник тюркского мира. 2017, №1
- ↑ Мурад Аджи Мұрағатталған 14 ақпанның 2019 жылы. // Türkologiya. 2018, №2. С. 135
- ↑ Медведко Л.И. Россия, Запад, ислам: «столкновение цивилизаций»? – М., Кучково поле, 2003. С. 67
- ↑ a b В Анкаре отметили 75-летний юбилей Мурада Аджи //Ёлдаш, 11 декабря 2019
- ↑ a b Мир скорбит по Мураду Аджи Мұрағатталған 14 сәуірдің 2018 жылы.// Ёлдаш / Времена. Вып. 617, 16.03.2018
- ↑ a b Özer Z. B. Bilim İnsanı Murad Adji // Cборник материалов международной научно-практической конференции «Научные знания: история становления и перcпективы развития». 3 декабря 2919. – Тернополь. 2019. С.184–194
- ↑ a b c d e Озер З. Б. К родникам тюркской культуры — Вестник тюркского мира. 2017, №1
- ↑ Чибилев А. А. Степная Евразия: региональный обзор природного разнообразия// Москва – Оренбург. 2017. C. 14
- ↑ Чибилев А. А., Богданов С. В. Наследие кочевнических империй в ландшафтах степей Северной Евразии(қолжетпейтін сілтеме) // Вестник РАН. Т. 79, №9, сентябрь 2009. С. 825
- ↑ Аязбекова С. Ш. Культура в евразийском пространстве: теория, практика и современность // Культура в евразийском пространстве: традиции и новации. 2018. №1 (2)
- ↑ Аязбекова С. Ш. Социокультурная и психологическая адаптация иммигрантов в условиях трансформации евразийского типа культуры и кризиса мультикультурализма (на примере Германии) Мұрағатталған 22 ақпанның 2020 жылы. // 117-ая Международная научно-практическая конференция «Современные особенности формирования личности и её социальной адаптации в условиях кризиса либеральных ценностей». 8 – 15 февраля 2016 г. – Лондон.
- ↑ Бегалинова К., Кокумбаева Б. Филогенетические истоки динамических процессов в культуре казахских степей // Тyркология. 2017. №3 (83)
- ↑ Мысалы қараңыз
- Чибилев А. А., Богданов С. В. Наследие кочевнических империй в ландшафтах степей Северной Евразии(қолжетпейтін сілтеме) // Вестник РАН. Т. 79, №9, сентябрь 2009.
- Чибилев А. А. Ландшафты степей Евразии как объект исторического степеведения Мұрағатталған 29 наурыздың 2017 жылы. // География и природные ресурсы. 2009, 33.
- Чибилев А. А. Кочевнические империи как фактор формирования степных ландшафтов Северной Евразии(қолжетпейтін сілтеме) // Известия Российской Академии наук. Серия географическая. 2010. №3.
- Чаттерджи С. Повторное присоединение Сибири // Гуманитарные науки в Сибири. 2008, №3.
- Яковенко И. Г. Цивилизация и варварство в истории России. Статья 3. Казачество //Общественные науки и современность. 1996. №3
- Боталов С. Г. [https://web.archive.org/web/20160305041533/http://gendocs.ru/v8296/%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%8E%D0%B6%D0%BD%D0%BE-%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_2006_17_72._%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE-%D0%B3%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B8_%D0%B2%D1%8B%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%BA_7 Мұрағатталған 5 наурыздың 2016 жылы. Кочевая цивилизация Евразии в пространстве и времени]// Вестник Южно-Уральского государственного университета. 2006, №17 (72). Выпуск 7.
- Соболева Н. А. Образ св. Георгия в атрибутике Российского государства// Проблема святых и святости в истории России: Материалы ХХ Международного семинара исторических исследований «От Рима к Третьему Риму». Москва, 6-7 сент.; Санкт-Петербург, 11 сент. 2000 г. /Институт российской истории РАН; под ред. А. Н. Сахарова. – М.: Наука, 2006.
- Курманов З. История Кыргызстана и кыргызов// Центральная Азия: собственный взгляд = Zentralasien: eine Innenansicht/ Пер. А. Трубицин.– Б.: 2006.– 498 с.– Текст на русск., нем. яз. ISBN 9967-23-841-0
- Гыйниятулина Ф. С. Татар халкының мирасы // История России и Татарстана: Итоги и перспективы энциклопедических исследований: сборник статей итоговой научно-практической конференции научных сотрудников Института Татарской энциклопедии АН РТ (г. Казань, 25–26 июня 2014 г.) / Институт Татарской энциклопедии АН РТ. – Казань: «Фолиант», 2014. – Вып. 6. С. 403
- Макушин А. А. Конституционный субъективизм и его основные виды Мұрағатталған 18 қыркүйектің 2020 жылы. // Конституционное и муниципальное право. 2010, № 9. См. [5]
- Викторин В. М. Древние верования центра Азии в ритуалах народов Поволжья и Приуралья: основной культовый ареал и отдаленная периферия // Южно-Российский вестник геологии, географии и глобальной энергии. 2006, №6 [6](қолжетпейтін сілтеме)
- Абдуллаева Р. Азербайджан в пространстве диалога культур Мұрағатталған 24 қаңтардың 2013 жылы. //Диалог цивилизаций в эпоху становления глобальной культуры. М. 2012
- Саламзаде Э. [https://web.archive.org/web/20130124080821/http://www.mkrf.ru/upload/mkrf/mkdocs2012/15_11_2012_9.pdf Мұрағатталған 24 қаңтардың 2013 жылы. Священные птицы Евразии: символика и иконография] //Диалог цивилизаций в эпоху становления глобальной культуры. М. 2012
- Тагиров И. Источники по истории татарского народа: направления поиска // Эхо веков. 1997. №1-2
- Борликов Г. М. [https://web.archive.org/web/20181116120123/http://rudocs.exdat.com/docs/index-179688.html Мұрағатталған 16 қарашаның 2018 жылы. Степная культура как феномен самобытной цивилизации] // Мир образования – образование в мире. Научно-методический журнал. № 3 (15), 2004
- Budagov B. The Great Silk (Carawan) Way/ Science without borders. Volume 3. 2007/2008 //International Academy of Science H&E. Innsbruck – 2009. ISSN 2070-0334 ISBN – 978-9952-451-04-7
- Карабулатова И. С. [https://web.archive.org/web/20131102030217/http://usfiles.us.szc.pl/pliki/plik_1352282427.pdf#page=117 Мұрағатталған 2 қарашаның 2013 жылы. Homo interculturalis на сломе эпох]// HOMO COMMUNICANS II: человек в пространстве межкультурной кoммуникации. Щецин, 2012 ISBN 978-83-934141-4-7
- Халипаева И. А. Мифология и тенгрианская религия древних тюрков Мұрағатталған 13 шілденің 2019 жылы.// Научный вестник столицы. 2012, № 10 -11
- Масаев М. В. Невидимая структура символа (философско-исторический аспект) // ”Гілея (науковий вісник)": Збірник наукових праць. - К., 2009. Випуск 22
- Масаев М. В. Крест как символ парадигмального образа эпохи христианской цивилизации // Культура народов Причерноморья. 2004, № 56.
- Илимбетова А. Ф. Люди – потомки змей в религиозно-мифологических воззрениях башкир // Материалы II Форума гуманитарных наук «Великая Степь». – Астана: Гылым. 2017
- Помырляну Н. А. К вопросу становления и проявления тенгрианства как ранней монотеистической религии тюркоязычных народов Евразийского континента // Гуманитарные и социальные науки. 2007, №4
- Кузьменко В. В., Щербина Т. П. Всесвiтня iсторiя та мiжнароднi вiдносини // Науковi працi iсторичного факультету Запорiзького нацiонального унiверситету, 2010 , вип. XXVIII
- Файзуллин Г. Г., Сатаров Э. И. Правовые основы института татарских мурз и дворян в постсоветской Росии: история и современность //Татарские мурзы и дворяне: история и современность. Сборник статей. Выпуск 1. – Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2010. С. 34 [7]
- Амирханов Р. Х. Родословная Амирхановых//Татарские мурзы и дворяне: история и современность. Сборник статей. Выпуск 1. – Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2010. С. 230 [8]
- Шергенг Н.А., Баширов Т.А. Понятие «право» и понятие «закон» в древнерусском сознании // Современные наукоемкие технологии. – 2005. № 3
- Саламзаде Э. Визуальный язык в глобальном мире //Культура на рубеже XX – XXI веков: глобализационные процессы. СПб.: - Нестор-История, 2009. С. 621 - 624
- Нугманов Р. Г. Размышления о пророке Кавсере из коранических текстов //Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств. 2014, № 2
- Герайзаде Л. З. Религиозная символика в творчестве О. Сулейменова и М. Аджи // Международный научно-теоретический журнал. Б., 2008, № 6 (66) [https://web.archive.org/web/20170413223149/http://philology.bsu.edu.az/ru/content/_docent_kafedri_942 Мұрағатталған 13 сәуірдің 2017 жылы.]
- ↑ Мысалы қараңыз
- Чибилев А. А. Степная Евразия: региональный обзор природного разнообразия// Москва – Оренбург. 2017
- Чибилев А. А. Картины природы степной Евразии(қолжетпейтін сілтеме) Т.1. От предгорий Альп до Южного Урала // Оренбург, Институт степи Уральского отделения РАН. 2018.
- Кузьмин С. Б. Палеоэкологические модели этноприродных взаимодействий(қолжетпейтін сілтеме) // Новосибирск, Академическое издательство «Гео». 2011
- Султангареева Р. А. Жизнь человека в обряде: фольклорно-этнографическое исследование башкирских семейных обрядов(қолжетпейтін сілтеме). — Российская Академия наук: Институт истории языка и литературы Уфимского научного центра. Уфа: Гилем, 2005 . ISBN 5-7501-0615-2
- Шинаков Е. А. Образование Древнерусского государства: Сравнительно-исторический аспект(қолжетпейтін сілтеме) – Брянск: Брянский государственный университет имени академика И. Г. Петровского, 2002. С. 21 – 22.
- Алимгазинов К. Ш. Электронные источники по современной истории Казахстана: методология и методики анализа – Алматы: Институт истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова. 2011.
- Егоров В. К. Философия культуры России: контуры и проблемы. – М., РАГС, 2002. С. 68 – 69.
- Тагиров И. Р. История национальной государственности татарского народа и Татарстана: Научное издание. – Казань, Казанский государственный университет. 2000. Гл. 4.
- Історiя мiста КиЕва з найдавнiших часiв до 2000 року. – Киiв. Інститут історії України Національної Академії наук України. 2009.
- Герайзаде Л. Мир Чингиза Айтматова. Мұрағатталған 29 шілденің 2023 жылы. – Б.: Бийиктик. 2013
- Гуцуляк О. Пошуки Заповiтного Царства: Мiф – Текст – Реальнiсть. – Iвано-Франкiвськ, 2007.
- Кадыров А. М. Культурология. Мировая и отечественная культура: учебное пособие Мұрағатталған 23 қарашаның 2018 жылы. – Уфа, 2011. – 532 с. ISBN 978-5-94524-124-4
- Гуцуляк О. Развитие евразийского мифологического образа Гер/Кер Кер-оглы – сына могилы и правителя Чамбули Мастон // Мировоззрение населения Южной Сибири и Центральной Азии в исторической ретроспективе. Выпуск 4. – Барнаул: Издательство Алтайского государственного университета. 2010
- Медведко Л. И. Россия, Запад, Ислам: «столкновение цивилизаций»? М., 2003.
- Жетписбаева Б. А. Древнетюркская литература: Учебник. Мұрағатталған 19 ақпанның 2020 жылы.– Алматы. 2006.
- Абдакимов А. История Казахстана: с древнейших времен до наших дней: Учебное пособие. – Алматы. 2003.
- Амрахов М. И. Возникновение государственности и формы землевладения у тюрков. Учебное пособие. – Баку, 2011. С.6.
- Кокумбаева Б. Д. Культурология тенгрианского искусства// Учебное пособие. – Павлодар: Павлодарский государственный педагогический институт. 2012
- Акишев А.А. Инсебаев Т.А., Азербаев А.Д., Дауенов Е.Н., Сметова А.Т. Очерки колонизации Павлодарского Прииртышья царской Россией. Учебно-методическое пособие. – Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова. Павлодар: КЕРЕКУ, 2008. ISBN 9965-583-61-7
- Арын Р.С., Иренов Г.Н. Этнополитология: учебное пособие. // Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова. ─ Павлодар: ЭКО, 2008. ISBN 9965-08-323-1:900.88
- Касымбеков М.Б., Пралиев С.Ж., Жампеисова К.К. и др. Мәнгілік Ел. Учебник для вузов. – Алматы: Ұлағат, 2015 – 336 с. – ISBN 978-601-298-356-2 [9]
- Тулешов В. Азиатский путь: история XXI века. - Алматы. 2010
- ↑ * Фортунатов В. В. Отечественная история: Учебное пособие для гуманитарных вузов. – СПб.: Питер, 2009. С. 58
- Фортунатов В. В. Отечественная история: Учебное пособие для технических вузов . – СПб.: Питер, 2006. С. 70
- Федько Р. А. Отечественная история: учебно-методический комплекс для всех специальностей. 2-е изд., перераб. и доп.// – Башкирская Академия государственной службы и управления при Президенте республики Башкортостан – Уфа: БАГСУ, 2008
- Учебно-методический комплекс по дисциплине «История Средних веков» // Уральский государственный педагогический университет. Екатеринбург, 2010
- Абдуллаев Н.А. , Нурышев Г.Ж. , Ерниязов Д.К., Кожакметова Г.К., Есеналина Ж., Шинтемирова А. Учебно-методический комплекс «История Казахстана» // Актюбинский государственный педагогический институт. – Актобе. 2005
- Учебно-методический комплекс дисциплины «Культурология» Мұрағатталған 29 шілденің 2023 жылы. — Астана: Высшая школа экономики, бизнеса и социальных наук. Казахский гуманитарно-юридический университет. 2011
- Раздыкова Г. М. Методические рекомендации по изучению дисциплины «Сравнительная культурология» Мұрағатталған 29 шілденің 2023 жылы.// Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова
- Учебно-методический комплекс дисциплины «История Казахстана» Мұрағатталған 17 қыркүйектің 2012 жылы. Кафедра истории Казахстана // Карагандинский государственный технический университет
- Уразова С. А. История мировых религий. Методические указания к спецкурсу(қолжетпейтін сілтеме) // Пензенский государственный университет
- Аллабердина Г. И. История России: Учебно-методический комплекс. // Для студентов специальности «История». — Сибай, 2010. 67 с. Сибайский институт (филиал Башкирского государственного университета)
- Шубин Е.А., Закиров И.М., Абдрашитов Ю.Ф. Отечественная история. Учебно-методический комплекс для студентов юридического факультета // Академия труда и социальных отношений. Башкирский институт социальных технологий. – Уфа, 2007.
- Программа дисциплины «История Татарстана»(қолжетпейтін сілтеме). Направление подготовки «История». Квалификация выпускника – бакалавр // Казанский (Приволжский) федеральный университет – Казань. 2012
- Учебно-методический курс «Политическая мысль Казахстана» для студентов 2 курса специальности 050502 - «Политология»// Учебно-методические материалы в Казахстане
- Программа дисциплины «Мифология города: казус Казани»(қолжетпейтін сілтеме). Направление подготовки «История». Профиль подготовки: История России: социокультурные и этнополитические исследования. Квалификация выпускника – магистр. //Казанский (Приволжский) федеральный университет – Казань. 2012
- Заболотный В. М. [https://web.archive.org/web/20180827195612/http://elibrary.bsu.az/books_200/N_77.pdf Мұрағатталған 27 тамыздың 2018 жылы. Древние языки и культуры. Учебно-методический комплекс] // Московский государственный университет экономики, статистики, информатики. Кафедра лингвистики и межкультурной коммуникации
- Кадыров А. М., Коровина С. В., Кропачев А. И., Феклина О. Б., Шаяхметова А. М., Ширяев Л. А. Методические указания по курсам «Культурология и русский язык», «Культурология»/ План семинара 9 // Уфимский государственный авиационный технический университет. Кафедра истории Отечества и культурологи
- Джагфаров Н.Р., Утегалиева А.Ж., Кабдушев Б.Ж. Методические указания к семинарским занятиям для студентов 1 курса очной формы обучения всех специальностей. История Казахстана // Алматинский университет энергетики и связи – Алматы. 2012
- Типовая учебная программа «История» // Министерство образования и науки Республики Казахстан – Алматы, 2016
- Мамедов Ф.Т. Культура управления. Опыт зарубежных стран // Учебное пособие – Баку: Апостроф. 2013
- ↑ Мурад Аджи Мұрағатталған 14 ақпанның 2019 жылы. // Türkologiya. 2018, №2. С. 136
- ↑ Фёдорова Л. В. Третья Международная научно-практическая конференция «Тэнгрианство и эпическое наследие народов Евразии: истоки и современность» // Новые исследования Тувы. 2011, №2 – 3
- ↑ Аджиев А. М. Ай ванна най, дэсэм. Фольклор в трудах Мурада Аджи. — Вестник тюркского мира. 2017, №1.
- ↑ Аюпов Н. Г. Тенгрианство как открытое мировоззрение — Алматы: КазНПУ имени Абая, 2012. С. 7
- ↑ Ерохина Е. А. Коллективная память в этническом самосознании горноалтайской молодёжи // Социология образования. 2010, № 1
- ↑ Мысалы қараңыз
- Асанова З. Р. Основные источники исследований по этнопедагогике крымских татар//Педагогiчний дискурс. Вып. 15. 2013
- Борликов Г. М. [https://web.archive.org/web/20181116120123/http://rudocs.exdat.com/docs/index-179688.html Мұрағатталған 16 қарашаның 2018 жылы. Степная культура как феномен самобытной цивилизации]// Мир образования – образование в мире. 2004, №3.
- Ултургашева Н. Т. Национально-культурные традиции коренных народов Кузбасса – основа этнокультурного образования и воспитания // Ученые записки Научно-исследовательского института прикладной культурологии. Т. 2. – Кемерово: Кемеровский государственный университет культуры и искусств. 2006. С.86
- Хайруддинов М. А., Асанова З. Р. История становления и развития этнопедагогики крымскотатарского народа//Этнопедагогика: история и современность. Материалы Международной научно-практической конференции. Мозырь, 17-18 октября 2013 г. – Мозырь: МГПУ им. И. П. Шамякина. 2013
- ↑ a b Сапарова Ю. А. Между Европой и Азией // Вестник Московского государственного университета культуры и искусств. 2014, № 2 (58)
- ↑ Меметов А. М. Участие киммерийцев и скифов в этногенезе крымских татар(қолжетпейтін сілтеме) // Ученые записки Таврического национального университета им В.И. Вернадского. 2014. Т. 27, №3. С. 3 – 4
- ↑ Елисеев Г. А. Выдумки, ложь. Великая Степь // Русское Средневековье.— М.: Восток, 1999
- ↑ Бисенбаев А. К. Центральноазиатский феномен фольк-хистори // Другая Центральная Азия.— Алматы: Аркасс, 2003
- ↑ Петров В. Б. История о квазиистории // Найдыш В. М., Наука и квазинаучные формы культуры.— М.: МПУ Сигналъ, 1999
- ↑ a b Мысалы қараңыз
- Володихин Д. Феномен Фольк-Хистори // Скепсис. 1999, № 5.
- Володихин Д. «Новая хронология» как авангард фольк-хистори // Новая и новейшая история. 2000, №3
- Юрченко И. Ю. Проблема этноидентификации северокавказского казачества в интерпретации новейшего неопантюркизма в произведениях Мурада Аджи (Аджиева М. Э.) // Наше Отечество. Страницы истории. Сборник научных трудов. Выпуск 5. — М., 2009.
- Юрченко И. Ю. Казачество как феномен в жанре «фолк-хистори» постсоветской псевдоисториографии // Сборники конференций НИЦ «Социосфера», 2012.— № 15.
- Петров В. Б. История о квазиистории // Найдыш В. М., Наука и квазинаучные формы культуры.— М.: МПУ Сигналъ, 1999
- Петров А. Перевернутая история. Лженаучные модели прошлого// Новая и новейшая история. 2004, №3
- Олейников Д. Книга – Полынь Мұрағатталған 10 тамыздың 2020 жылы.// Володихин Д., Елисеева О., Олейников Д. История России в мелкий горошек. – М.: ЗАО «Мануфактура», ООО «Издательство „Единство“». 1998
- Гаджиев М. С., Кузнецов В. А., Чеченов И. М. Мифы о «великих предках» // История в зеркале паранауки: Критика современной этноцентристской историографии Северного Кавказа. – М.: Ин-т этнологии и антропологии РАН им. Н. Н. Миклухо-Маклая. 2006
- ↑ a b Перевалов С. М. Восстание дилетантов: российская историография на рубеже веков // Вестник Владикавказского научного центра, 2002. Т. 2. № 4
- ↑ a b Мурад Аджи о своих сокровищах Мұрағатталған 6 тамыздың 2020 жылы.//Мир Азербайджана, 2017, октябрь
- ↑ Бейненсон И. Талисман слова — Вестник тюркского мира. 2017, №1. С. 75
- ↑ Миножетдинов Х. К. Духовный манифест свободного человека — Вестник тюркского мира. 2017, №1.
- ↑ Олейников Д. Книга – Полынь Мұрағатталған 10 тамыздың 2020 жылы. (Глава «Зоологический национализм»)// Володихин Д., Елисеева О., Олейников Д. История России в мелкий горошек. – М.: ЗАО «Мануфактура», ООО «Издательство „Единство“». 1998
- ↑ Гусейнов А. А. В «координатах добра» — Вестник тюркского мира. 2017, №1
- ↑ Ильхам Алиев принял дагестанского писателя Мурада Аджи // ИА REGNUM, 9.08.2005
- ↑ Аспандиярова А. Книга, которая должна была появиться раньше //Казахстанская правда, 17.08.1999
- ↑ Тагиров Э. Р. Янтарное руно в тюркском мире. Слово о Мураде Аджи// Литературная Россия, 26.12.19, №48