Мұса ибн Нұсайыр

Әбу Әбдірахман Мұса ибн Нұсайыр әл-Лахми немесе Мұса ибн Нұсайыр (араб.: موسى بن نصير‎; 640—716) — Араб халифаты мемлекеттік қайраткері, қолбасшы, Мағриб пен Андалусияның жаулаушысы.

Мұса ибн Нұсайыр араб.: موسى بن نصير‎
Лауазымы
Араб халифаты Ифрикия мен Андалусияның уәлиі
705 — 714
Ізашары	Хасан ибн әл-Нұман
Ізбасары	Әбд әл-Азиз
Өмірбаяны
Діні	Ислам, сүннет
Дүниеге келуі	Шам. 640 Сирия
Қайтыс болуы	Шам. 716 Мекке
Балалары	Абдаллах пен Әбд әл-Азиз

Өмірбаяны

Шығу тегі және мансабының басы

Оның толық аты: Әбу Әбдірахман Мұса ибн Нұсайыр ибн Әбдірахман ибн Зайд әл-Лахми әл-Бакри. Мысыр губернаторына жақын бостандықта болған адамның баласы, Әбд әл-Азиз ибн Маруан (халифа Маруан І-нің ұлы), ол да Мұса ибн Нұсайырды өз қамқорлығына алған. Әбд әл-Азиздің қамқорлығымен халифа Әбд әл-Мәлік Мұса ибн Нұсайырды Басрадағы харадж жинағының басқарушысы етіп тағайындады. Басрадан салық түсімдердің жетіспеушілігін анықтау нәтижесінде Мұса жымқырды деп айыпталып, үлкен айыппұл төлеуге үкім шығарылды. Әбд әл-Азиз айыппұл төлеу арқылы Мұсаға көмектесті, содан кейін Мұса ибн Нұсайырды Ифрикия шет аймағының наменгері етіп тағайындауға ықпал етті.

Ифрикия наменгері

Мұса ибн Нұсайыр 705 (немесе 703) жыл шамасында Хасан ибн әл-Нұманның орнына наменгер болып тағайындалды. Мұса Мысыр билеушілерінен тәуелсіз Ифрикияның алғашқы тәуелсіз наменгері атанды. Оның басты мақсаты - Ифрикия мен Мағрибтің бербер тайпаларын түпкілікті жаулап алу және жаулап алынған жерлерде халиф билігін нығайту. Мұса ибн Нұсайыр 706-709 жылдары Мағрибтің бербер тайпаларына қарсы жорықтар жасап, олардың көпшілігін араб билігіне бағындырды. Оның әскері батыста Атлант мұхитына, Тафилалет пен Сижилмаса шұраттарына жетті, Танжер мен Сусты басып алды. Бірақ Сеута түбінде арабтар сәтсіздікке ұшырады, қала вестгот патшасына немесе Византия императорына бағынышты болған наменгер Юлианның қол астында қалды. Арабтар үстемдік еткен территория қазіргі Тунис, Алжирдің солтүстігі мен Марокконың көп бөлігін қамти бастады.

Мұса өзінен бұрынғыдан айырмашылығы бербер тайпаларына қатысты дипломатиялық саясат жүргізіп, олардың көсемдерімен келіссөздер жүргізді. Бірақ діни тұрғыдан алғанда Мұса қаттылық танытып, берберлер арасында ислам дінінің таралуына ұмтылды. Көптеген берберлер исламды қабылдап, мұсылман әскеріне қосылды.

Батыс Жерорта теңізінде үстемдік құрған Византия флотына қарсы тұру маңызды мәселе болып қала берді. Бұл үшін Мұса өзінің араб флотын құра бастады.

Испанияны жаулап алу

711—714 жылдардағы Испания

710 жылы Мұса ибн Нұсайыр Пиреней түбегіне басып кіруге әрекет жасай бастады. Онда орналасқан уестготтар патшалығы ішкі қайшылықтардан әлсіреп, ақсүйектердің бір бөлігі Родерихке қарсы болды. 710 жылдың жазында Тариф ибн Маллүктің шағын араб жасағы уестготтар жеріне шабуыл жасады. Мұса ибн Нұсайыр Родерихтің қарсыласы болған Сеутаның билеушісі Юлианмен келісім жасасып, олар уестготтарға қарсы бірлескен іс-қимылдар туралы уағдаласты. 711 жылдың көктемінде Мұса берберлік қолбасшы Тарық ибн Зиядтың басшылығымен Испанияға шағын жасағын жіберді. Ол Гуадалете түбіндегі шайқаста уестготтарды жеңіп, елге тереңдей ене жылжып, Кордоба, Малага, Толедо және басқа қалаларды басып алды.

712 жылы маусымда Мұсаның өзі үлкен жетістікке жеткен Тарық ибн Зиядтың шамадан тыс күшеюі мен еркіндігінен қорқып, Испанияға қарсы жорыққа шықты. Ол өзінің ұлы Абдаллах ибн Мұсаны Ифрикияда наменгер ретінде қалдырды. Мұсаның әскері (18 мың адам) 3 ай бойы мұсылмандардың шабуылын тойтарып отырған Севильяны қоршауға алды. Содан кейін Мұсаның әскері Лузитанияны басып алу үшін солтүстік-батысқа қарай жылжыды және оның астанасы Мериданы қоршауға алды. Мұнда мұсылмандар қатал қарсылыққа тап болып, 5 айлық қоршаудан кейін айлакерліктің көмегімен қаланы басып алды. Содан кейін Мұса Лузитания қалаларын жаулап алу үшін қалды, оның ұлы Абд әл-Азиз бастаған әскердің бір бөлігін Севильядағы көтерілістерді басуға және Испанияның оңтүстігіндегі Мурсия герцогы Теодемир басқарған мұсылмандарға қарсы қарсылыты тыныштандыруға жіберді.

Мұса бірқатар қалаларды басып алғаннан кейін Толедоға барып, Тарық ибн Зиядпен кездесті. Олар бірге елдің солтүстік бөлігін жаулап алуды жалғастырды. Солтүстік-шығыста мұсылмандарға вестготтар жариялаған Агила II қарсы тұрды. Мұса сонда барып, Сарагосаны ұрыссыз басып алды. Вестготтар Септиманияда тұрақтап қалуға тырысты. Әрі қарай, араб әскері баскілер мен галисиялықтардың жерлеріне барып, Наварраны жаулап алды, бірақ солтүстік-шығыста айтарлықтай жетістіктерге жете алмады.

Қуғын мен дүниеден өтуі

Осы кезде халифа I әл-Уәлид бірнеше рет Мұса ибн Нұсайырдан Дамаскке жеке өзі Испанияның жаулап алу барысы туралы есеп беру үшін келуін талап етті. Бірақ Мұса халифаның бұйрықтарын орындамады, бұл оның наразылығын тудырды. 714 жылы қыркүйекте Мұса ибн Нұсайыр мен Тарық ибн Зияд вестгот патшаларының қазынасын иемденіп, Ифрикияға, одан Дамаскке бет алды. Мұса ұлын Әбд әл-Азизді Испанияда наменгер етіп қалдырды. Осы уақытта халифа әл-Уәлид ауырып, 715 жылдың басында қайтыс болды, ал билік оның бауыры Сүлейменге өтті, ол Мұса ибн Нұсайырды жақтырмады. Жаңа халифа Мұсаның Дамаскке испан трофейлер керуенімен кіруіне тыйым салды, бірақ Мұса оған бағынбады. Содан кейін халифа әкелінген мүліктің барлығын тәркілеп, Мұсаның шенін төмендетіп, қудалады. Мұса халиф сарайында қалып, көп ұзамай қажылық кезінде қайтыс болды.

Родерихтың жесірі Эгилонға үйленген Мұсаның ұлы Әбд әл-Азиз Андалусияда ұзақ уақыт билік жүргізбеді, оны 716 жылы айналасындағылар өлтірді. Мұсаның тағы бір ұлы, Ифрикияның наменгері Абдалла халифтың бұйрығымен шамамен 715 жылы өлім жазасына кесілді.

Әдебиет

• Мюллер А. Ислам тарихы: Мұсылмандық Парсыдан мұсылмандық Испанияның құлауына дейін — Мәскеу: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство АСТ», 2004. — 894 б. — ISBN 5-17-022031-6.
• Альтамира-и-Кревеа Р. Ортағасырлық Испания тарихы — СПб.: Евразия, 2003. — 608 б. — ISBN 58071-1028-6.