Нақшбанд

Нақшбанд Баһай әд-Дин Мұхаммед б. Бурханэд - Дин Мұхаммедәл - Бухари (1318- 1389)-нақшбандийа тариқатының негізін қалаушы. Ходжйи бузург және Шах-и Нақшбанд сияқты XIV ғ-дағы ортаазиялық сопылық дәстүрдің ірі өкілі. Сопылық бауырластықтың нақшбандийа атауы оның кәсібіне (нақшбанд - нақыштаушы) байланысты шыққан. Нақшбанд Каср-и Хиндуван ауылында тәжік қолөнершісінің отбасында дүниеге келген. Оның әкесі тоқымашы әрі нақыштаушы зергер болған. Нақшбанд тағдырында сопылармен тығыз байланысы бар атасы негізгі рөл атқарды. Немересінің мистикаға қызығушылығын оятқан да сол. Нақшбандтың алғашқы ұстазы шейх Мұхаммед Баба-йи Симаси. Ол қайтыс боларының алдында (1340 ж.ө.) өзінің халифасы Әмір Саййид Кулалға (1370 ж.ө.) Нақшбандты өзіне шәкірттікке алуды,ходжаған дәруіштерінің қауымына қосып,олардың мистикалық жолының тәртібін үйретуді өсиет етеді.Жазбаларда Нақшбанд байлыққа қырықтаған, қанағатшыл тақуа адам, сол жолды уағыздаушы ретінде насихатталады. Дүние салғаннан кейін Нақшбанд біртіндеп әулие және Аллаһтың сөзін жеткізуші, қасиетті деп танысып, халықтың жебеушісі деп саналған.Нақшбанд жүйелі дәстүрге еніп, оның жеке басына сиынып, құрмет тұту рәсімі ретінде Орта Азия мен оған көршілес елдерге кеңінен таралды. Ал оның зиратының басына 1544 ж. Шибани Абд әл-Азиз-хан салдырған кесене тәуап ететін қасиетті орынға айналды. Оның басына үш рет барған адам Мекке мен Мединеге «қажыға барғанмен бірдей» деп саналған. Нақшбанд қырық күн ораза,дәруіштік, қайыршылық, көпшілік алдында музыкамен, ән мен би билеп сауық құру,айғайлап зікір салу секілді нағыз мистикаға бастайтын салт-дәстүрлерді және жасанды, жалған Аллашылдықты мойындамай,оларға қарсы шықты. Оның басты талаптары -рухани тазалық, сұғанақгыққа алдыр-мау, бақ-дәулетке қызықтау, билеушіл ермен ешқандай қарым-қатынаска түспеу және қатаң сопылық тұрмыс-тіршілік өткізу.Сопылық Пайғамбардың (с.а.у.) оның тілекшілерінің суннасын қатаң ұстанып,шариғаттың барлық шарттарын бұлжытпай орындауға шақырды. Н. жазбаша еңбектер қалдырмаған.