Мистика

Мистика (гр. mystіkos – құпиялы) – дүниеге діни - идеалистік көзқарас. Оның негізінде табиғаттан тыс күштерге сенім жатыр. Мистика иррационализм мен аскеттілікпен тығыз байланысты және оған эзотеризм, яғни құпиялылық тән. Мистика, ең алдымен, рухани әлемді жеке психологиялық тәжірибе арқылы тануға ұмтылу, осыдан туындайтын амал - әрекеттер, жан мен тәннің жаттығулары болып табылады. Нәтижесінде адамға даналық, ғажайып қабілеттер (сәуегейлік, емшілік, магия) дариды, оның жаны мен тәні кемелденіп, төңірегіндегі адамдар оны әулие деңгейіне көтеріп дәріптейді. Мистика аскеттілікке көп мән береді (тәнді, нәпсіні ауыздықтау, дүниеден алшақтау). Таным жолдары тұрғысынан Мистика рационализмге, схоластикаға қарсы тұрады, өйткені оның жақтаушылары ақылдың шектеулігін айтып, Құдайды тану үшін адам санасының тереңінде жатқан иррационализм (сезім, интуиция, түйсік) бөліктерін оятып, іске қосу керек деп есептейді. Мистика ежелгі заманнан бастау алады. Ежелгі Грекиядағы Мистиканы Пифагор, Платон секілді философтар айқын бейнеледі. Филон, Гермес Трисмегисттің эллинистік ілімі, неоплатоншылдардың мұралары Мистикаға негізделген. Мистиканың дамып, кеңінен таралған кезеңі – орта ғасырлар дәуірі. Оның формалары, өзіндік ерекшеліктері бар әлемдік мектептері христиан, ислам, иудаизм, даосизм діндерінде белгілі. Жаңа заманда рационализм мен материалистік бағыттағы ғылым күшейіп, дін, әсіресе Мистика кертартпа ағым деп айыпталып, оған қарсы күрес басталды. Сол секілді протестанттық бағыт христиан дінін Мистикадан тазартуға ұмтылды. Ислам әлемі тарихының әр кезеңінде Мистиканың кейбір шектен шыққан, әдеп жүйесіне қайшы жақтарын сынау орын алған. Кеңес дәуіріндегі атеистік сарындағы әдебиеттерде Мистикалық бағыттар қатты сынға ұшырады, олардың дұрыс - бұрысы ажыратылмады. Мұның барлығының себебі – Мистика феноменінің аса күрделігінде, қайшылықтарында жатыр: оның бұлыңғыр, құпия тұстары әр түрлі теріс бағыттарға, бұрмалауға қолайлы болды. Ислам, христиан дінтану дәстүрі бойынша шынайы Мистиканың белгісі мынада: біріншіден, ол еңбекпен, ұзақ жолмен (заңды сатылардан өту арқылы) келу керек; екіншіден, қарапайым “төменгі” діни қағидаларды, ар - ұят пен әдепті бұзбау, қалың бұқараға мүмкіндігінше “кереметтер”, ғажайыптар туралы аз айту, рухани мүмкіндіктерін тек ізгілік үшін пайдалану, өзінің сырт пішінін мәдениеттілік, кішіпейілділік негіздеріне сәйкес ұстау. Мистика адам мен табиғаттан тыс рух пен құдайдың бар екенін мойындайды. Біршама ғылыми сипат алған, рационализмге түбегейлі қарсы келмейтін тұстарында Мистика философия және теологиямен тіл табыса алады. Мысалы, ислам Мистикасында, яғни сопылықта ақыл мен ойлау жоғары бағаланды.

Мистика

Тағы қараңыз

• Ислам
• Иудаизм
• Даосизм