Номография

НОМОГРАФИЯ – математиканың функционалдық тәуелділіктерді (формула, теңдеу, теңдеулер жүйесі) график түрінде өрнектеу әдістерін зерттейтін саласы. Осылай алынған сызба номограмма деп аталады. Н. берілген формулаларға сәйкес сызбаның ерекше түрлерін салудың теориясымен айналысады және ешқандай есептеу жұмысынсыз әр түрлі теңдеулер мен теңдеулер жүйесінің шешімдерін табады. Н-ның негізгі мәселелерінің бірі үш белгісізі бар f(x, y, z)=0 теңдеулерін қарастыру. Кез келген номограмма берілген шектегі айнымалы өзгерісінің функцион. тәуелділігі анықталған жағдайда құрылады. Номограммада есептеу жұмысы оны қолдану тәртібінде көрсетілген қарапайым геом. амалдардың орындалуымен және жауаптарды есептеумен ауыстырылады. Н-лық салулардың жалпы теориясын 1884 – 90 ж. француз ғалымы М.Окань (1862 – 1938) жасады. Н-мен Қазақстанда 20 ғ-дың 50-жылдарының соңынан бастап Қазақстан ғылым академиясының акад. М.В. Пентковский жетекшілік еткен Машиналық және есептеу математикасы лаб-нда айналыса бастады. Мұнда реттелген нүктелер номограммасында есептеу дәлдігі зерттелді, есептеу қателерін бағалайтын формулалар алынды (Т.Бұлабаев), номограммаларды түрлендіруге нөлдік созылу торларын пайдалану әдістері жасалды (Ж.Наурызбаев). Қазіргі кезде шағын компьютерлер өте кең қолданылғандықтан Н-ның қызметі азайды. Осыған қарамастан Н-ны есептеу машиналарының жылдамдығын арттыру үшін пайдалануға болатындығы дәлелденді. Қазақстан ғылым академиясының Математика және механика ин-тында нақты және комплекс сандар облысында параллель өңдеу жолдарына Н-лық принциптерді пайдалану мәселелері туралы зерттеу жұмыстары жүргізілді: модулярлық арифметика негізінде есептеу процестерін ұйымдастыруға Н-лық әдістерді пайдалану теориясы, модульдік және модульдік емес операцияларды орындау жолдары, реттелген нүктелер номограммасында кеңістік номограммаларын құру әдістері жасалды.