Оюшы

Оюшы (өрнекші) – әр түрлі өрнек үлгілерін жасаушы; сырмақ, текемет, тұс киіз, аяққап, кесеқап, төсекқап сияқты үй жиһаздарына ою ойып, өрнек салатын шебер. Халық мұндай адамдарды оюшы деп атайды. Ертедегі қазақ оюлары мазмұны жағынан 3 түрлі ұғымды: біріншіден, мал өсіру мен аңшылықты, екіншіден, күнделікті өмірде кездестіретін әр түрлі заттардың сыртқы бейнесін, үшіншіден, жер-су, көшіп-қону көріністерін бейнелейді. Ою, өрнекке қазақ халқы зор мән берген, оған не болса соның суретін салмаған. Шебер ою ояр алдында жұқа матадан немесе қағаздан арнаулы үлгі жасап алады. Одан соң ойылатын киіздің немесе матаның бетіне сол үлгіні салып, жылжып кетпеуі үшін оны сиректеу етіп көктеп тігіп , өткір қайшымен айналдыра ойып шығады. Қазақ шеберлері қолданатын оюдың түрлері көп. Олардың ең негізгілері – қошқар мүйіз, сынық мүйіз, арқар мүйіз, қырық мүйіз, сыңар мүйіз, түйе табан, күлте жүрекше жапырақ, гүл т.б. Екі түсті киізден ойылған (мысалы, ақ киіз бен қара киізден, қызыл киіз бен көк киізден) оюларды құрап, не ойылған маталарды киіздің бетіне басып, сырмақ, бөстек, аяққап, кесеқап, төсекқап сияқты бұйымдар тігеді. Ойылған киіздерді құрағанда да, ойылған матаны бастырып бұйым тіккенде де олардың тігісі жиекпен бастырылады. Бұл әрі сән үшін әрі мықтылық үшін керек. Өрнек салу ою оюдан басқаша. Өрнек бұйымның бетіне бөлек басылады. Мысалы, текемет басқанда оның бетіне басқа түсті жүннен өрнек салынады. Ал, сырмақ, аяққап, кесеқап, төсекқап сияқты бұйымдарға әр түсті жіптерден таспалап өрнек тігеді. Мұнда шеберлер кейде өрнек салудың алдында бояумен не бормен сызып алып, оның үстіне өрнек бастырады. Ою ою да, өрнек басу да аса шеберлікті, ептілікті, төзімділікті қажет ететін өнер. Киіз бен матадан оюларды, жібек таспамен басылған өрнектерді қазіргі кезде жергілікті кәсіпорындары кеңінен пайдаланып, әр түрлі бұйымдар жасайтын болды.

Дереккөздер

1. Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред. Р.Н.Нұрғалиев, 1991.

Сілтеме

• Қазақ Ою-Өрнегі(қолжетпейтін сілтеме)
• Ою-өрнек
• Қазақ оюы
• Кілем
• Ою-өрнек – өрелі өнер(қолжетпейтін сілтеме)
• Ұлттық киімнің негізгі сәндеушісі – ою-өрнек Мұрағатталған 14 тамыздың 2011 жылы.