Параллакс

Параллакс (гр. parallaxіs – ауытқу) - бір затқа жылжымайтын нүктеден қарап, одан соң басқа бір көру аясында екінші нүктеден қараған кездегі заттың жылжуы болып көрінетін құбылыс. Осы екі бағыттың арасындағы бұрыш параллактикалық бұрыш немесе қысқаша параллакс деп аталады. Егер бір нүкте жердің бетінде, ал екіншісі (ойдағы) оның дәл ортасында десек, онда параллакс тәуліктік, ал егер осы кезде шырақ көкжиекте болса, онда тәуліктік горизонталь параллакс деп атайды. Экватордан қараған кездегі тәуліктік горизонталь параллакс экваторлық деп аталады. Тәуліктік параллакс Жердің ішкі дәл ортасынан Күн жүйесінің шырақтарына дейінгі және жердің бетінен оның дәл ортасына дейінгі арақашықтықты анықтау үшін пайдаланылады.

Параллакстың схемасы

Астрономияда параллакс – бақылаушының орын ауыстыруына байланысты ғарыш денелерінің көрінерлік орнының өзгеруі. Параллакс тәуліктік, жылдық және ғасырлық болып ажыратылады.

• Тәуліктік Параллакc Жердің өз осінде айналу салдарынан болады. Тәуліктік Параллакс төбесі ғарыш денесінің центрінде болатын, қабырғалары Жер центріне және бақылаушыға бағытталған бұрыш ретінде анықталады. Күннің орташа қашықтығы үшін тәуліктік Параллакс шамамен 8”,794;
• Жылдық Параллакс Жердің Күнді айнала қозғалуы салдарынан болады. Ол – гипотенузасы Күн мен ғарыш денесіне дейінгі қашықтық, кіші катеті Жер орбитасының үлкен жарты осі болатын тікбұрышты үшбұрыштың кіші бұрышы болып анықталады. Жылдық Параллакс өте аз шама болғандықтан оның мәні ғарыш денесіне дейінгі қашықтыққа (r) кері пропорционал r=1/П. Жұлдыздардың жылдық Параллаксы 1”-тан аз;
• Ғасырлық Параллакс – Күн жүйесінің Галактикадағы қозғалысына байланысты ғарыш денесінің бір жыл ішіндегі бұрыштық ығысуы. Ғарыш денелерінің өз қозғалыстары болғандықтан олардың орташа статистикалық ығысуын ғана ғасырлық Параллакс деп санайды. Ғарыш денелерінің Параллаксын өлшеу арқылы оларға дейінгі қашықтықты анықтауға болады.

Сыртқы сілтемелер

• The ABC’s of Distances —Астрономиялық объектерге дейінгі қашықтықты өлшеу обзоры