Пенджабдықтар
Пенджабдықтар (панджабдықтар) — Пенджаб географиялық-тарихи аймағының негізгі халқы (қазіргі Үндістандағы Пенджаб және Харьяна штаттарының және Пәкістандағы Пенджаб провинциясының территориясы).[1][2][3][4][5][6]
| панджабдықтар | |
| Пенджабдықтар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
120 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Пәкістан |
76,3 млн. |
 Үндістан |
29,1 млн. |
| Тілдері | |
| Діні | |
Жалпы саны шамамен 120 миллион адам (2013). Олар Пәкістанның шығысында 76,3 миллион адам (2011, санақ), Үндістанда 29,1 миллион адам, оның ішінде Пенджаб штатында 22,3 миллион адам тұрады. Харьянада 2,2 миллион адам, Раджастхан 1,1 миллион адам (2001, халық санағы). Сондай-ақ АҚШ-та (негізінен Калифорния штатында), Ұлыбританияда (1,5 миллионнан астам адам (2009), БАӘ, Сауд Арабиясында тұрады.[7]
Тілі өңдеу
Үндіеуропалық тіл шоғырындағы үндіарий тобына жататын пенджаби (панджаби) тілінде сөйлейді. Урду және хинди тілдері де кең тараған. Жазуы брахмидан бастау алатын гурмукхиға негізделген.
Діні өңдеу
Пәкістанда тұратын Пенджабдықтар ислам дінінің сүннит тармағын, ал Үндістандағылар сикхизм мен индуизмді (55%) ұстанады.
Тарихы өңдеу
Пенджабдықтардың этникалық тарихы б.з.б. 2-мыңжылдықтардағы үндіарий тайпалары мен Хараппа өркениетін қалыптастырған Пенджаб тарихи аймағының ежелгі тұрғындарының араласуынан басталады. Б.з.б. 1-мыңжылдықта Пенджабқа парсылар, гректер, т.б. халықтардың біраз бөліктері ығысып келген. 8 ғасырдан бастап арабтар жаулап алған оңтүстік-батыс Пенджабта ислам діні тарала бастады. Аймаққа орта ғасырларда келген арабтар, парсылар, сонымен қатар ауғандықтар, тәжіктер, түркі-моңғолдар да Пенджабдықтардың этностық тарихына, мәдениетіне азды-кемді үлестерін қосты. Пенджабдықтардың ұлт ретінде қалыптасуына джат (пенджаби тілінің негізін қалаған), гуджар және раджпуттар секілді үш туыстас топ тікелей ұйытқы болды.[8]
Кәсібі өңдеу
Негізгі кәсібі - суармалы егіншілік: бидай, тары, жүгері, қыша, мақта, қант қамысы егіледі. Қолөнер және тоқымашылық дамыды – мата, орамал, кілем тоқу, металл ыдыстар, зергерлік бұйымдар, ағашқа, тасқа, піл сүйегіне ою. Өнеркәсіп пен сауда дамып келеді. Пенджабдықтар арасында (әсіресе Үндістанда) көптеген білікті жұмысшылар мен зиялылар бар, Пәкістанда пенджабдық кәсіпкерлер саяси және экономикалық өмірде басым орынға ие.[9]
Өмір салты өңдеу
Өмірлік циклдің ғұрыптары - мұсылмандар, сикхтер және индустар арасында ерекшеленеді. Өлгендерді индустар мен сикхтер өртеп жібереді, христиандар мен мұсылмандар жерлейді.
Қалалардағы дәстүрлі тұрғын үйлері – кірпіштен қаланған бір немесе екі қабатты, төбесі тегіс, үстіңгі қабатында жабық веранда, ауылды жерлерде тұрғын үй шикі кірпіштен тұрғызылады.
Ерлер дхоти, лунга немесе шалбар, көйлек секілді ұлттық киімдер киеді. Әйелдер ұзын әрі кең белдемше, ұзынша кофта немесе ұзын көйлек киіп, иығы мен басына шәлі тартады, сари киеді. Қазіргі таңда еуропалық үлгідегі киімдер ұлттық киімдерді ығыстара бастаған.[10]
Пенджабтардың көпшілігі ет (қой еті, кейбір жағдайларда шошқа еті мен сиыр еті), құс етін және жұмыртқаны жейді, брахман касталарының бірқатарын қоспағанда. Тандури (тандыр тауық еті), бирьяни, чапати кең таралған тағамдар.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Значение слова ПАНДЖАБЦЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2027089.html
- ↑ Большая Советская энциклопедия Панджабцы https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/68743-pandzhabcy/
- ↑ Значение слова панджабцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%B1%D1%86%D1%8B
- ↑ Современный Энциклопедический словарь - панджабцы http://www.xn--80aacc4bir7b.xn--p1ai/%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8/%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C/%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%B1%D1%86%D1%8B
- ↑ ПАНДЖАБЦЫ https://slovaronline.com/browse/db438d7f-bdd7-3827-a8f6-f441cba68fc4/%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%B1%D1%86%D1%8B
- ↑ Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%9F%D0%90%D0%9D%D0%94%D0%96%D0%90%D0%91%D0%A6%D0%AB
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2710037 Мұрағатталған 1 қарашаның 2022 жылы.
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
- ↑ ПАНДЖАБЦЫ http://www.endia.ru/pentzabtsy.php
- ↑ народы мира / Панджабцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=PAND