Полярлық шұғыла

Полярлық шұғыла — Жер атмосферасының ионосфера қабатында байқалатын жарқыл. Полярлық шұғыла ғарыштан келетін жоғары энергиялы зарядталған бөлшектердің (электрондар мен протондардың) атомдар мен молекулалармен әсерлесуі (90 — 1000 км биіктікте) нәтижесінде пайда болады. Осы әсерлесу кезінде атомдар мен молекулалар қозған күйге көшеді де, кейіннен белгілі бір толқын ұзындығына сәйкес жарық квантын шығара отырып, алғашқы орнықты күйіне ауысады. Полярлық шұғыла тудыратын бөлшектердің атмосфераға енуі Күн желі мен геомагниттік өрістің өзара күрделі әсерлесуіне байланысты. Сондықтан полярлық шұғыланың байқалу жиілігі мен қарқындылығы Күн активтілігіне тәуелді. Полярлық шұғыла алуан түрлі пішінде, әр түрлі жағдайларда байқалады. Әрбір лездік көріністі, бір бірімен қабаттасып жатқан әр түрлі қарапайым шұғылалардың жиынтығы ретінде қарастыруға болады: бүкіл аспан күмбезіне созылып жатқан түзу немесе имек сызық түріндегі біртекті доғалар мен жолақтар; вертикаль бағытта едәуір созылып жатқан сәулелік пішіндер, диффузиялық біртекті дақтар; біртекті үлкен диффузиялық беттер. Сәулелік пішіндердің орташа қалыңдығы 200 м, жарықтылық артқанда ол кемиді. Полярлық шұғыланың спектрлік құрамы ендікке байланысты өзгеріп отырады. Полярлық шұғыланы зерттеу біріншіден, Жерге жақын ғарыш кеңістігіндегі процестер туралы ақпарат жинауға, екіншіден, оптикалық сәуле шығарулары бойынша ғарыш бөлшектерінің ионосфераға әсерін анықтауға мүмкіндік береді. Полярлық шұғыланы тек Жер бетінен емес, ғарыш кемелері арқылы зерттеу жоғарыдағы мәселелерге байланысты маңызды жаңа деректер алуға мүмкіндік берді.

Аляскадағы солтүстік шұғыла көрінісі

Дереккөздер

• Қазақ энциклопедиясы