Прага лингвистикалық мектебі

Прага лингвистикалык мектебі орыс. Пражская лингвистическая школа — структуралық тіл білімінің негізгі бағыттарының бірі.

Тарих

Прага лингвистикалық мектебі Прагада 1926 ж. тіл үйірмесінің негізінде кұрылып, 1950 ж. басында тарқаған. Оны ұйымдастырушылар В. Матезиус бастаған чех ғалымдары: Б. Трнка, Б. Гавранек, Й. Вахек, кейінірек С. Скаличка,И. М. Коржинек т. б., үйірмеге Н. С. Трубецкой,Р. О. Якобсон, С. О. Карцевский сияқты орыс ғалымдары кірген. Бұл мектеппен Кеңес ғалымдары. Г. Богатырев, Г. О. Винокур,Е. Д. Поливанов, Б. В. Томашевский. Ю. Н. Тынянов шығармашылық байланыста болды. Прага лингвистикалық мектебінің идеялық негізін салған Ф. де Соссюр. Дегенмен, оның көптеген мәселелерін шешкен чех ғалымдары. Бұл мектепке Ф. Ф. Фортунатов,Л. В. Щерба, әсіресе И. А. Бодуэн де Куртенэ арқылы орыс тілдік дәстүрі ықпал жасады.

Прага лингвистикалық мектебі тіл құрылымын атқаратын қызметі жағынан зерттеуді мақсат етті. Тілдегі әрбір элемент өзінің тілдік жүйеде атқаратын қызметіне қарай бағалануы керек, тіл дегеніміз — функционалды жүйе деп есептеді. Тіл элементтерінің қызметін бірінші қатарға қоятындықтан, бұл мектепті Прагалык функционалды лингвистика деп те атайды.

Прага лингвистикалық мектебі фонологияны зерттеуге зор мән берді. Бұл салада әсіресе Н. С. Трубенкойдың ғылыми жетістігі елеулі болды, ол әр түрлі тілдердің фонологиялық жүйесін зерттеп,фонетика мен фонологияның шұғылданатын объектілерін анықтады: фонологияның негізгі объектісі — фонема,фонология тіл дыбыстарының функциясын зерттеп, олардың мағына ажыратқыштық қызметімен шұғылданатын таза тілдік пән, фонетика — тіл дыбыстарының жасалуы, физикалық, физиологиялық сипаты туралы білім деп есептеді.

Прага лингвистикалық мектебінің синтаксис саласында қосқан елеулі үлесі Матезиустың сөйлемнің актуалды (өзекті) мүшеленуі туралы теориясымен байланысты. Сөйлем құрамын жіктеудің екі жағы көрсетіледі: бірінші, сөйлем құрамынан бастауыш пен баяндауышты ажырататын, формалды мүшелеу, екінші, сөйлемнің грамматикалық күрылымының функционалды мүмкіндігі түрғысынан "т е м а" және "р е м а г а" мүшелеу. Прага лингвистикалық мектебі тіл эволюциясына жүйелік түрғысынан қарап, синхрония мен диахронияның арасында жақындаспайтын қайшылық бар деген де Соссюрдің идеясын қолдамады. Прагалықтар әдеби тіл нормасы, тілдік, поэтикалык стиль, сөйлеу мәдениеті мәселелерін де зерттеді. Прага лингвистикалық мектебі тіл білімі тарихында маңызды рөл атқарды.