Протактиний

Протактиний (лат. Protactinium; Pa) — Менделеевтің Периодтық кестесінің ІІІ тобының 7 периодына жататын химиялық элемент; актиноидтарға жататын қатты радиоактивті металл. Рет нөмірі – 91, атомдық массасы - 231,03588.

91 ТорийПротактинийУран
Pr

Pa
СутегіГелийЛитийБериллийБор (элемент)КөміртекАзотОттекФторНеонНатрийМагнийАлюминийКремнийФосфорКүкіртХлорАргонКалийКальцийСкандийТитан (элемент)ВанадийХромМарганецТемірКобальтНикельМысМырышГаллийГерманийКүшәнСеленБромКриптонРубидийСтронцийИттрийЦирконийНиобийМолибденТехнецийРутенийРодийПалладийКүмісКадмийИндийҚалайыСүрмеТеллурИодКсенонЦезийБарийЛантанЦерийПразеодимНеодимПрометийСамарийЕуропийГадолинийТербийДиспрозийГольмийЭрбийТулийИттербийЛютецийГафнийТантал (элемент)ВольфрамРенийОсмийИридийПлатинаАлтынСынапТаллийҚорғасынВисмутПолонийАстатРадонФранцийРадийАктинийТорийПротактинийУранНептунийПлутонийАмерицийКюрийБерклийКалифорнийЭйнштейнийФермийМенделевийНобелийЛоуренсийРезерфордийДубнийСиборгийБорийХассийМейтнерийДармштадтийРентгенийКоперницийНихонийФлеровийМосковийЛиверморийТеннессинОганесонПериодическая система элементов
91Pa
Orthorhombic.svg
Electron shell 091 Protactinium.svg
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі

Протактиний / Protactinium (Pa), 91

Топ типі

Актиноидтар

Топ, период, блок

ІІІ, 7, f

Атомдық масса
(молярлық масса)

231,03588 м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Rn] 5f2 6d1 7s2

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 18, 32, 20, 9, 2

Атом радиусы

163 пм

Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус

200 пм

Электртерістілігі

1,5 (Полинг шкаласы)

Иондалу энергиясы
(бірінші электрон)

568 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза

Қатты дене

Тығыздық (қ.ж.)

15,37 г/см³

Балқу температурасы

2113 K

Қайнау температурасы

4300 K

Басқа да қасиеттері
CAS нөмірі

7440-13-3

Протактиний Pa
Radiation warning symbol.svg

Өте аз таралған элементтердің бірі. Жер қыртысында салмақ мөлшері 1*10−10% шамасында. АҚШ, Швеция, Конго, Испаниия, Чехия, ЮАР, Ресей, Канада,Мароккодағы уран кен орындарында табылады.

1917 ж. бір-біріне байланыссыз Ган мен Мейтнер және Содде мен Кренстон ашты. Актинийдің алдында тұрғаннан кейін оны Протактиний деп атады

Физикалық қасиеттеріӨңдеу

Протактиний — жылтыр ашық сұр түсті металл, ауада тотығып күнгірттенеді.

Тығыздығы – 15,37 г/см3, балқу температурасы 2113 К, қайнау температурасы 4300 К.

Химикалық қасиеттеріӨңдеу

Протактиний химиялық қасиеттері аз зерттелген элемент

Қосылыстарында айнымалы +2, +4, +5 валентті.

Қыздырғанда жәй жйне күрделі заттармен әрекеттеседі. Оның сітекті РаН3, оттекті Ра2О5, фторлы РаҒ4, РаҒ5, хлорлы РаСІ4, РаСІ5 бірнеше тұздары және гидрототықтары алынған.

АлынуыӨңдеу

Протактиний уран кендері қалдықтарынан алынады, оны жасанды жолмен де синтездейді.

Протактинийді радиометрлік әдіспен анықтайды.

ИзотоптарыӨңдеу

Массалық саны Жартылай ыдырау мерзімі Ыдырау түрі
224 0,6 с α
225 2,0 с α
226 1,8 с α
227 38,3 мин. α (15%), электронды қармау (85%)
228 22 сағ. α (2%), электронды қармау (98%)
229 1,4 күн α (0,25%), электронды қармау (99%)
230 17 күн β (10%), электронды қармау (90%), α (0,003%), β+ (0,03%)
231 32480±260 жыл α
232 1,31 күн β
233 27,4 күн β
234М (UX2) 1,18 мин. β
234 (UZ) 6,7 сағ. β
235 23,7 мин. β
236 12,5 мин. β
237 10,5 мин (?)/39 мин. β

Тағы қараңызӨңдеу

Сыртқы сілтемелерӨңдеу

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Protactinium

ДереккөздерӨңдеу

  • “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998