Протактиний
Протактиний (лат. Protactinium; Pa) — Менделеевтің Периодтық кестесінің ІІІ тобының 7 периодына жататын химиялық элемент; актиноидтарға жататын қатты радиоактивті металл. Рет нөмірі – 91, атомдық массасы - 231,03588.
| Атом қасиеті | |
|---|---|
| Атауы, символ, нөмірі | Протактиний / Protactinium (Pa), 91 |
| Топ типі | Актиноидтар |
| Топ, период, блок | ІІІ, 7, f |
| Атомдық масса (молярлық масса) | 231,03588 м. а. б. (г/моль) |
| Электрондық конфигурация | [Rn] 5f2 6d1 7s2 |
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 32, 20, 9, 2 |
| Атом радиусы | 163 пм |
| Химиялық қасиеттері | |
| Ковалентті радиус | 200 пм |
| Электртерістілігі | 1,5 (Полинг шкаласы) |
| Иондалу энергиясы (бірінші электрон) | 568 кДж/моль (эВ) |
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |
| Термодинамикалық фаза | Қатты дене |
| Тығыздық (қ.ж.) | 15,37 г/см³ |
| Балқу температурасы | 2113 K |
| Қайнау температурасы | 4300 K |
| Басқа да қасиеттері | |
| CAS нөмірі | 7440-13-3 |
Өте аз таралған элементтердің бірі. Жер қыртысында салмақ мөлшері 1*10−10% шамасында. АҚШ, Швеция, Конго, Испаниия, Чехия, ЮАР, Ресей, Канада,Мароккодағы уран кен орындарында табылады.
1917 ж. бір-біріне байланыссыз Ган мен Мейтнер және Содде мен Кренстон ашты. Актинийдің алдында тұрғаннан кейін оны Протактиний деп атады
Физикалық қасиеттері Өңдеу
Протактиний — жылтыр ашық сұр түсті металл, ауада тотығып күнгірттенеді.
Тығыздығы – 15,37 г/см3, балқу температурасы 2113 К, қайнау температурасы 4300 К.
Химикалық қасиеттері Өңдеу
Протактиний химиялық қасиеттері аз зерттелген элемент
Қосылыстарында айнымалы +2, +4, +5 валентті.
Қыздырғанда жәй жйне күрделі заттармен әрекеттеседі. Оның сітекті РаН3, оттекті Ра2О5, фторлы РаҒ4, РаҒ5, хлорлы РаСІ4, РаСІ5 бірнеше тұздары және гидрототықтары алынған.
Алынуы Өңдеу
Протактиний уран кендері қалдықтарынан алынады, оны жасанды жолмен де синтездейді.
Протактинийді радиометрлік әдіспен анықтайды.
Изотоптары Өңдеу
| Массалық саны | Жартылай ыдырау мерзімі | Ыдырау түрі |
|---|---|---|
| 224 | 0,6 с | α |
| 225 | 2,0 с | α |
| 226 | 1,8 с | α |
| 227 | 38,3 мин. | α (15%), электронды қармау (85%) |
| 228 | 22 сағ. | α (2%), электронды қармау (98%) |
| 229 | 1,4 күн | α (0,25%), электронды қармау (99%) |
| 230 | 17 күн | β− (10%), электронды қармау (90%), α (0,003%), β+ (0,03%) |
| 231 | 32480±260 жыл | α |
| 232 | 1,31 күн | β− |
| 233 | 27,4 күн | β− |
| 234М (UX2) | 1,18 мин. | β− |
| 234 (UZ) | 6,7 сағ. | β− |
| 235 | 23,7 мин. | β− |
| 236 | 12,5 мин. | β− |
| 237 | 10,5 мин (?)/39 мин. | β− |
Тағы қараңыз Өңдеу
Сыртқы сілтемелер Өңдеу
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Protactinium |
Дереккөздер Өңдеу
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998