Протактиний (лат. Protactinium; Pa) — Менделеевтің Периодтық кестесінің ІІІ тобының 7 периодына жататын химиялық элемент; актиноидтарға жататын қатты радиоактивті металл. Рет нөмірі – 91, атомдық массасы - 231,03588.

Атом қасиеті
Атауы, символ, нөміріПротактиний / Protactinium (Pa), 91
Топ типіАктиноидтар
Топ, период, блокІІІ, 7, f
Атомдық масса
(молярлық масса)
231,03588 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация[Rn] 5f2 6d1 7s2
Қабықшалар бойынша электрондар2, 8, 18, 32, 20, 9, 2
Атом радиусы163 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус200 пм
Электртерістілігі1,5 (Полинг шкаласы)
Иондалу энергиясы
(бірінші электрон)
568 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фазаҚатты дене
Тығыздық (қ.ж.)15,37 г/см³
Балқу температурасы2113 K
Қайнау температурасы4300 K
Басқа да қасиеттері
CAS нөмірі7440-13-3
Протактиний Pa

Өте аз таралған элементтердің бірі. Жер қыртысында салмақ мөлшері 1*10−10% шамасында. АҚШ, Швеция, Конго, Испаниия, Чехия, ЮАР, Ресей, Канада,Мароккодағы уран кен орындарында табылады.

1917 ж. бір-біріне байланыссыз Ган мен Мейтнер және Содде мен Кренстон ашты. Актинийдің алдында тұрғаннан кейін оны Протактиний деп атады

Физикалық қасиеттері Өңдеу

Протактиний — жылтыр ашық сұр түсті металл, ауада тотығып күнгірттенеді.

Тығыздығы – 15,37 г/см3, балқу температурасы 2113 К, қайнау температурасы 4300 К.

Химикалық қасиеттері Өңдеу

Протактиний химиялық қасиеттері аз зерттелген элемент

Қосылыстарында айнымалы +2, +4, +5 валентті.

Қыздырғанда жәй жйне күрделі заттармен әрекеттеседі. Оның сітекті РаН3, оттекті Ра2О5, фторлы РаҒ4, РаҒ5, хлорлы РаСІ4, РаСІ5 бірнеше тұздары және гидрототықтары алынған.

Алынуы Өңдеу

Протактиний уран кендері қалдықтарынан алынады, оны жасанды жолмен де синтездейді.

Протактинийді радиометрлік әдіспен анықтайды.

Изотоптары Өңдеу

Массалық саны Жартылай ыдырау мерзімі Ыдырау түрі
224 0,6 с α
225 2,0 с α
226 1,8 с α
227 38,3 мин. α (15%), электронды қармау (85%)
228 22 сағ. α (2%), электронды қармау (98%)
229 1,4 күн α (0,25%), электронды қармау (99%)
230 17 күн β (10%), электронды қармау (90%), α (0,003%), β+ (0,03%)
231 32480±260 жыл α
232 1,31 күн β
233 27,4 күн β
234М (UX2) 1,18 мин. β
234 (UZ) 6,7 сағ. β
235 23,7 мин. β
236 12,5 мин. β
237 10,5 мин (?)/39 мин. β

Тағы қараңыз Өңдеу

Сыртқы сілтемелер Өңдеу

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Protactinium

Дереккөздер Өңдеу

  • “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998