Салмақсыздық

Салмақсыздық — гравитациялық тартылыс өрісіндегі механикалық жүйенің бөліктері бір-біріне қысым түсірмейтін және бірін-бірі деформацияламайтын күй. Егер дене мен тіреу тек ауырлық күшінің әсерінен бірдей үдеумен еркін құласа дене салмақсызданады. Механикалық жүйе үш шарт орындалғанда: 1) жүйеге гравитациялық өрістен өзге сыртқы күш әсер етпегенде; 2) кеңістіктің жүйе орналасқан бөлігінде гравитациялық өріс біртекті болғанда; 3) жүйе тек ілгерілемелі қозғалыста болғанда ғана салмақсыздық күйінде бола алады. Вертикаль бағытта қозғалатын лифт ішіндегі массасы m дененің қозғалыс теңдеуі Ньютонның екінші заңы бойынша ma=Fa+R болады. Мұндағы Fa=mg — ауырлық күші, R — денеге әсер етуші реакция күші. Оның шамасы дененің салмағына (P) тең, бағыты қарама-қ: R=P. Сондықтан қозғалыс теңдеуі ma=FaP болады, ал дененің салмағы P = m(g – a) өрнегімен анықталады. Егер дене тыныштық күйде немесе бірқалыпты қозғалыста болса, онда a=0, дененің салмағы ауырлық күшіне тең: P=mg. Егер дене a=g үдеумен тік төмен қозғалса, онда P=m(ga)=0, яғни дене салмақсыздық күйінде болады. ЖЖС орбитада еркін ұшқанда, онда орналасқан денелер салмақсыздық күйде болады. Салмақсыздық жағдайы тірі организмдердің өмір сүру ортасындағы жағдайдан өзгеше болғандықтан, ағзада қайтымсыз зиянды өзгерістер пайда болуы мүмкін. Сондықтан ұзақ уақыт ұшатын ғарыш кемелерінде жасанды ауырлық күшін тудыру мүмкіндіктері қарастырылу керек. Салмақсыздық күйі Жер бетінде орындалмайтын кейбір күрделі технологиялық процестерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Жердің гравитация жағдайынан салмақсыздық жағдайына өту кезінде (бірінші кезекте - орбитада ғарыш аппаратын шығу кезінде), ғарышкерлердің көпшілігі ғарыш бейімдеу синдромы деп аталатын ағзаның реакциясы, байқалады. Ұзақ мерзімде (бір аптадан астам)нөлдік гравитациялық кеңістікте болған адамның ағзасында жағымсыз белгілі бір өзгерістер тудыруы бастайды.

Салмақсыздықтың бірінші және ең айқын әсері - бұлшықет қарқынды атрофиясы: бұлшықет шын мәнінде ағзаның барлық физикалық сипаттамаларын құлауының нәтижесінде, адам қызметі алынып тасталады. Сонымен қатар, салдарынан бұлшықет тінінің белсенділігінің күрт төмендеуіне ағзаның оттегі шығынын азайту, сондай-ақ артық жатқан гемоглобин оның синтез (гемоглобин), сүйек кемігінің қызметін азайтуы мүмкін.Қозғалыстың шектеуінен сүйектегі форфор айналымы бұзылып, күші азаяды.