Сандықты шөлі
Сандықты шөлі (өзб. Sandiqli choʻli/Сандиқли чўли) — Өзбекстанның Бұхара және Қашқадария облыстарында және Түрікменстанның Лебап уәлаятында орналасқан құмды дала. Қызылқұмның жалғасы болып келеді[1].
| Сандықты өзб. Sandiqli choʻli | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Түрі | құмды дала |
| Теңiз деңгейiнен биіктігі | 200—300 м |
| Ұзындығы | 70—90 км |
| Ені | 50—70 км |
| Климаты | |
| Қаңтардағы орт. температура | —1,4 °C |
| Шілдедегі орт. температура | 28—31 °C |
| Жылдық жауын-шашын деңгейі | 120–160 мм |
| Орналасуы | |
| 38°33′ с. е. 64°32′ ш. б. / 38.550° с. е. 64.533° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 38°33′ с. е. 64°32′ ш. б. / 38.550° с. е. 64.533° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер |  Өзбекстан Түрікменстан |
| Аймақтар | Бұхара облысы, Қашқадария облысы, Лебап уәлаяты |
Орналасуы өңдеу
Солтүстігінде Қаракөл шұратымен, солтүстік-шығысында — Қаршы даласымен және Қашқадария шұратымен қосылып, батысында Әмудария өзеніне аласартады. Ұзындығы батыстан шығысқа қарай 50-70 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 70-90 км. Құмдары Теңізкөл мен Сұлтандақ көлдерін қосатын Жидекөл көлі, сондай-ақ Әму-Бұхара арнасын кесіп өтеді.
Жер бедері өңдеу
Теңiз деңгейiнен биіктігі 200-300 м тең. Жер бедері пішіндері алуан түрлі, олардың ішінде эолды жерлер басым: төбешік құмдар, құмды жазықтар, соның ішінде ұзындығы, ені және биіктігі әртүрлі барқандар. Ойпаң бөліктері сортаң және тақыр жерлер алып жатқан тостаған тәрізді ойпаттарды құрайды. Құмды алаптар, үстірт тәрізді қыраттар, құрғақ аңғарлар бар. Әмудария аймағында жылжымалы барқандар кездеседі. Жер бедері төрттік кезеңнің шөгінділерінен (құмдар, саздар, малтатастар), қыратты жерлер – бор, палеоген және неоген жыныстарының шөгінділерінен құралған.
Климаты өңдеу
Климаты күрт құбылмалы, қаңтардың орташа температурасы -1,4 °С, шілдеде - 28-31 °C. Жылына 120–160 мм жауын-шашын түседі.
Өсімдік және жануар әлемі өңдеу
Өсімдіктер әлемі жүзгін, алабұта, жусан, эфемера, ағашты өсімдіктерден сексеуіл, қоянсүйек жатады.
Сандықтының даласында кесірткелер мен жыландар мекендейді. Сүтқоректілерден кеміргіштер – құмтышқандар, қосаяқтар, сарышұнақтар; жыртқыштардан – қасқыр, түлкі; тұяқтылар қарақұйрықпен ұсынылған.
Шаруашылыққа пайдалану өңдеу
Көктем мен жазда далалық жерлер жайылым ретінде пайдаланылады.
Сандықтыда мұнай, табиғи газ және емдік балшық қоры бар.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Сандиқли чўли — Өзбекстан ұлттық энциклопедиясы Мұрағатталған 28 қыркүйектің 2020 жылы. (өзб.) — Ташкент, 2000—2005.