Сарысу (өзен)

(Сарысу өзені бетінен бағытталды)

СарысуТелікөл алабындағы өзен.

Сарысу
Сарысу өзені
Сарысу өзені
Сипаттамасы
Ұзындығы 800 км
Су алабының
ауданы
81 600 км²
Су ағысы
Бастауы Жақсы Сарысу, Нарбақ, Шотан өзендерінің қосылуынан
 • Координаттары 48°47′38″ с. е. 72°01′57″ ш. б. / 48.79389° с. е. 72.03250° ш. б. / 48.79389; 72.03250 (G) (O) (Я) (T)
Сағасы Телікөл
 • Координаттары 45°10′20″ с. е. 66°44′02″ ш. б. / 45.17222° с. е. 66.73389° ш. б. / 45.17222; 66.73389 (G) (O) (Я)Координаттар: 45°10′20″ с. е. 66°44′02″ ш. б. / 45.17222° с. е. 66.73389° ш. б. / 45.17222; 66.73389 (G) (O) (Я) (T)
Орналасуы
Ел Қазақстан
Аймақ Қарағанды облысы, Қызылорда облысы

Географиялық орны

өңдеу

Қарағанды, Қызылорда облыстары жерімен ағады. Ұзындығы 800 км. Су жиналатын алабы 81,6 — 99,1 мың км².

Бастауы

өңдеу

Сарыарқадағы Бұғылы тауының етегінен басталатын Жақсы Сарысу, Байназар мен Жақсы Тағылы таулары маңынан басталатын Жаман Сарысу өзені қосылысынан пайда болатын Сарысу Сыр өңіріндегі Телікөлге құяды.

Гидрологиясы

өңдеу

Қуаң жылдары Телікөл-Ащыкөл ойысына жетпей құмға сіңіп кетеді. Салалары: Жаман Сарысу, Жақсы Сарысу, Атасу, Талдысай, Құрманақа, Талдыманақа, Құмдыеспе, Қаракеңгір. Сарысудың орташа жылдық су ағымы 7,5 м3/с, сағасында 0,10 м3/с. Ағысының жылдамдылығы 0,6 — 0,8 м/с. Негізінен қар суымен толығады, сондықтан да жылдық су ағынының 96,6%-ы сәуір — мамыр айларында, 3,1%-ы күзде, 0,3%-ы қыста өтеді. Сәуірдің аяғында, мамырдың алғашқы онкүндігінде қатты тасиды. Суы бастауында тұщы, орта және төм. ағыстарында тұздылау келеді. Өзен желтоқсанда қатып, наурыздың аяғында мұзы түседі. Арнасының ені бастауында 15 — 20 м, орта бөлігінде 40 — 60 м, саға жағында 150 — 200 м-ге дейін кеңейеді; бас жағында тар болып келетін аңғары төм. ағысында 10 км-ге дейін ұлғаяды. Көне арнасының түбі және жағалауы құмды және құмды-малтатасты шөгінді жыныстардан түзілген. Мұндағы ашық қызыл қоңыр топырақта жусанды-бетегелі-шытырлы өсімдікті шөлейт ландшафтысы қалыптасқан, сағалық бөлігінде шөлдік ландшафт басым. Көктемгі Сырдария суының біраз бөлігі Телікөл каналы арқылы Сарысу сағасына қосылады.[1][2]

Дереккөздер

өңдеу
  1. Қазақ энциклопедиясы, 7 том
  2. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шаруашылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.