Сатан

Сатан — қола дәуірінің қорымы. Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы Талды а-нан солт.-батысқа қарай 4 км жерде, Талды өз-нің сол жағалауында. Диам. 12 — 18 м, биікт. 0,5 — 0,9 м3 топырақ оба мен бірнеше қоршаулардан тұрады. 1980 ж. ҚарМУ археол. экспед. (жетек. В.В. Евдокимов) 3 оба мен 3 қоршауды зерттеді. Мүрделер тас жәшіктер мен қарапайым қабірлерге жерленген. Қыш ыдыстар, қола және пасталы моншақтар мен тізбелер, алтындалған сақина сынығы, қола ине, жануарлар тістерінен және ұлы қабыршақтарынан жасалған алқалар, сырғалар, қола пышақ, сүйек жебелер, күрделі шашбау табылған. Қола тізбелер, үшбұрышты оюлы тілікше, жапырақ тәрізді салпыншақтар, тері негізге бекитін пасталы моншақтар сияқты барлығы 28 жеке бөліктен құралған шашбау құнды жәдігерлер қатарына жатады. Мұндағы ең маңызды, бірегей құбылыс — жауынгерлік арба қалдықтары. Ол 1-обаның қабіріне қойылған. Сақталған бөліктерінің ішінде ағаштан жасалған арба қорабының, іш жағынан терімен қапталған дөңгелектердің қалдықтары бар. Қыш ыдыстардың ерекшеліктеріне қарағанда қорымды алакөл мәдениетінің ерте сатысына жатқызуға болады (б.з.б. 16 ғ.).