Сурет өнеріндегі гуманизм

Германияның, Нидерландның және Испанияның ұлы өнер шеберлері. Италиядағы қайта өркендеу дәуірінің өнері Еуропаның басқа елдерінде өнердің дамуына ықпалын тигізді. Соның ішінде итальян шеберлерінің жетістіктерін бойына сіңірген Германияның, Нидерланд мен Испанияның ұлы суретшілері дүниежүзілік өнер әлеміне көп жаңалық енгізді.

Дюрер Альбрехт

Дюрер Альбрехт

Дюрер Альбрехт (1471-1528). Ол Германияның алдыңғы қатарлы суретшілерінің көшбасшысы болды. Альбрехт Германияға, Нидерландға, Италияға көп саяхат жасап, бұл елдердегі шеберлердің жетістіктерімен танысты. Ол неміс суретшілерінің ішінде дарынымен, терең білімділігімен, ізденімпаздығымен, мүрат айқындығымен көзге түсті. Дюрер суретші, инженер әрі сәулетші болды, көне тілдерге жетік әрі ақын еді. Басу станогы табылғаннан кейін суреттерді көбейтуге және оларды көп адамның пайдалануына мүмкіндік туды. Суретшілер суретті ағашқа ойып жасады немесе оларды мыс пластинкаға қышқылмен түсірді, одан кейін оған бояу жағып, қағазға басты.

Дюрер бала кезінен басылымдарды безендірумен әуестеніп, гравюрамен айналыса бастады. Ол жасаған бейнелер Германияда халықтың реформация қарсаңында етек алған мазасыз көңіл күйімен үндес болды. Сондықтан да Дюрердің гравюрасы мен картиналары көпшілікке қатты ұнады. Дюрер аса үлкен портрет шеберлерінің бірі болды. Дюрердің таңдаулы гравюраларының бірі «Төрт салт атты» деп аталады. Онда тәңірдің жер бетіндегі адамзаттың үштен бірін жазалауға жіберген - Індет, Соғыс, Ашаршылык және Ажал кейпіндегі салт аттылар бейнеленген. Салт аттылар жолындағының бәрін таптап, қырып-жойып келеді. Қаланың бір бай әйелі мен священник ат тұяғының астында қалған. Бір жақта тозақ тажалы епископты жұтып жатыр. Аттылының біреуі садақ тартып, ал екіншісі жалаң семсермен жайпап барады. Көтерем аттың үстінде ақ шашы желбіреген ку сүйек шал - Ажал. Ажалдың қолында үш тармақты сүңгі. Аты ауыздығымен алысқан бір салт атты - нақ орта тұста. Оның жүзінен аянышты азап, өршіген өшпенділік, бұл тартпас құлшыныс аңғарылады. Қанатты періште салт аттыларға жол көрсетуде. Тәңір найзасы көкті тілгілеп, күн көзін түйдек-түйдек бұлт жапқан. Жер бетін түнек басқан. Жарқ еткен сәуле нүрландырғандай осынау бейнелер қара түнектен айқын елес береді. Голландияда өнердің көркеюі буржуазиялық революцияның жеңісіне байланысты болды. Енді картинаға тапсырысты бұрынғыдай шіркеу емес (протестант храмдарында бұрын икон болған жоқ), өз үйлерін әшекейлеуге тырысқан қала байлары берді. Оларды туған табиғаттың бейнесі, үй жиһаздары, тұрмыстық шағын көріністер қызықтырды. Голландияда сурет өнерінің портрет, пейзаж, натюрморт сияқты түрлері өркендеді.

Рембрандт

Рембрандт

Рембрандт Харменс ван Рейн (1606-1669) - сурет өнерінің ұлы шебері, голланд кескіндемешісі әрі график. Диірменшінің баласы 1620 жылы аз уақыт Лейден университетінде оқып, соңынан біржола өнер жолын қуды. Лейденде, Амстердамда кескіндеме бойынша сабақ алды. 1525-1531 жылы Лейденде әр түрлі жұмыс істеді. Рембрандт шығармашылығы Голландия өнеріндегі реалистік бағыттың даму кезеңінде қалыптасты. Суретшінің діни мазмұндағы алғашқы туындыларынан қиял еркіндігі мен өмір шындығын бейнелеуге деген талпыныс байқалады. 1632 жылдан Амстердамда тұрып, кейін әйгілі суретшіге айналды, оның көптеген шәкірттері болды. Рембрандттың негізгі көңіл қойғаны - адам, оның мінез-құлқы, ақылы мен толғаныстары. Суретші тұрмыстық және діни тақырыпқа картиналар, байлардың әйелі мен баласының портреттерін салды. Ол жүз шақты автопортрет қалдырды. Рембрандт діни және өзіне жақын адамдарды бейнелей отырып, адам бет-әлпеті сырының шексіз екендігін көрсетті. Өнерде өмір шындығына ұмтылу суретшіні ауқатты тапсырыс берушілерден айырды, олар суретшіні өз талғамына тәуелді еткісі келген-ді. Оның өмірі өзгере бастады. Тапсырыс азая берді. Қол ұшын берер адам қалмады, мүлкі мен шығармалар коллекциясы борышын өтеуге сатылды. Суретші өзінің шеберханасынан айырылды, кедейлер тұратын пәтерге көшті. Алайда өмір тауқыметі суретшінің сағын сындыра алмады. Рембрандт кедейленген шағында өзінің ең таңдаулы шығармаларын тудырды. Рембрандт сол кездегі адамдардың портреттерін салды. Бұл ардың бет-әлпетінде басынан кешкен қасіреті, бүкіл өткен өмірі жөніндегі толғанысы бейнеленген. Суретшінің аса үлкен жетістігі жарық пен көлеңкені батыл пайдалануда еді. Ол жарықтың көмегімен бейнелеуде ең маңызды жақтарына көңіл аударады, оның мәнін ашады. Адамның ішкі дүниесін айқындай отырып, жарық сәулесі адамның бетін түнектен шалып қалғандай әсер қалдырады. Рембрандт ең әйгілі картиналарының бірі - «Адасқан ұлдың қайта оралуын» қайтыс боларының алдында салған еді. Шығарма адамға деген сүйіспеншілік, адамға деген сенім, күйзеліс пен толғаныс сезімдеріне құрылған. Рембрандтың жаңашыл шығармалары Голландия бейнелеу өнері мен өзінен кейінгі дәуірлердегі дүниежүзілік реалистік кескіндеме өнерінің дамуына зор ықпал жасады. Голландия байлары данышпан суретшіні бағаламады. Рембрандт жоқшылықта өлді, оны қауым акшасына кедейлер зиратына жерледі. Біздің заманымызда Рембрандтың шығармашылығын тек Голландия ғана емес, бүкіл адамзат мақтаныш етеді.

Веласкес Диего

Диего Веласкес

Веласкес Диего (1599-1660). XVI ғасырдың аяғынан басталған Испания өнерінің өркендеу кезеңі жүз жылдай уақытқа созылды. Бұл кезең Испан мемлекетінің «алтын ғасыры» деп аталды. Осы кезеңде көптеген жазушылар мен суретшілер шықты. Буржуазиялық Голландиядан өзгешелігі, феодалдық Испанияда өнер шығармаларына басты тапсырыс беретіндер шіркеу, король мен текті феодалдар болып қала берді. Сондықтан мұнда көбінесе діни тақырыпқа салынған картиналар мен текті адамдардың салтанатты портреттері басым еді. Алайда халық өмірін бейнелейтін шыгармалар да болды. Испанияның ең үздік суретшісі Диего Веласкестің қаламынан осындай шығармалар дүниеге келді. Ол жас кезінде халық өмірінің әр түрлі көріністерін бейнелеуге құштар болды. Веласкес кейінірек Мадридке көшіп келіп, сарай суретшісіне айналды, сөйтіп қырық жыл бойы сарайда қызмет жасады. Веласкес корольдің, оның отбасының және жоғары мортебелі шонжарлардың салтанатты портреттерін салды, бірақ ол тапсырыс берушілерге ешқашан жарамсақтанбады. Олардың сырт пішінін шынайылықпен көрсете отырып, мінез-құлықтарын да батыл бере білді. Суретші біреуді әшкерелеуге ұмтылмаса да, жалғандыққа, шындықты әсірелеуге бармады. Король оның картиналарында жасық, бейшара адам болып көрінеді. Дегенмен король де, ақсүйектер де өз портреттеріне риза болды. Өйткені өздерін «тірі кейпінде» бейнелегенін олар ұнатты. «Инфанта Маргарита» - Веласкестің әйгілі суретші атанған кезінде дүниеге келген портрет. Автор осы шығармасы арқылы адамның өзіне ғана тәне ерекше мінез сипатын қылқалам қүдыретімен асқан сүйіспеншілікпен бере білген. Веласкес шығармаларында испан сурет өнерінің ең озық белгілері неғүрлым толық көрінген. Оның зиратындағы ескерткіште «шындық суретшісіне» деген сөздер жазылған.