Сырмақ қып астына

«Сырмақ қып астына...» - Абайдың 1896 ж. жазған өлеңі. Көлемі әрқайсысы 7 тармақтан тұратын 4 шумақ.

1890 жылдарда әлеуметтік тақырыпты кеңірек қамтып, ел ішіндегі келеңсіз көріністерді көбірек сынға алған ақын тұрмыс мәдениетіне де баса көңіл бөлген. Осы орайда оның сонау жас шағында Шәріпке, Жақсылыққа айтқан бір қақпайларынан бастап, Көкбайға («Бұралып тұрып...»), қара қатынға, Дүйсенқұлға айтқан сөздері бір-бірімен астасып жатады. Ақынның Масақ бай мен оның қатынына арнаған өлеңі де сол тұрмыстағы салақтық пен ырың-жырың берекесіздікті сынға алады. Өлеңнің бірінші бөлімінде күйеуінің тоқымын сырмақ етіп астына салған, от басын бүксітіп, бықсытқан салақ, түксиген мінезді әйелді шенесе, екінші бөлімінде «апама жездем сай» дегендей. әлгі олақ әйелден онша ұзап кете қоймайтын күйеуін келеке етеді. Масақ байдың езі де құрбыға қадірсіз, мінезі сабырсыз, барқылдап, тарқылдаған құр ой байдың адамы Ақын бір отбасындағы осы берекесіздікті тілге тиек ете отырып, елді береке-бірлікке, үлгілі тірлікке, мәдениетке үндейді. Абай айтпақ ойын нығыздап, екпіндете жеткізетін өлең түрін де тап басып таңдаған. Шығарма 7 тармақты жаңа түрмен жазылған Алғашқы 4 жол 6 буынды шалыс ұйқаспен келеді де, соңғы 3 жолдың екеуі өзара ұйқасатын бір-бір сөзден, ал соңғы тармақтағы екі сездің алғашқысы соларға ұйқастырылады.

Бұл Абайдың қазақ өлеңіне әкелген жаңа түрі. Өлең алғаш рет ақын шығармаларының 1933 жылғы толық жинағына енгізілген. Жинақтарға Мүрсейіттің 1905 жылғы қолжазбасы бойынша берілген. 1910 жылғы Мүрсейіт қолжазбасында елеңнің біраз жолдары ауысып, кейбір сездері басқаша болып келеді. Туынды қарақалпақ, орыс, өзбек т. б. тілдерге аударылған.