Сүбе би

Сүбе би - кеңесші би, «төбе бидің» кеңесшісі.

Көне заманда ел билеген әкімшілік орындарында «төбе би», «сүбе би» аттарын жамылған лауазым иелері болған. Осындағы төбе де, сүбе де біздің бүгінгі таңдағы түсінігіміздегілердің біріне жанаспайды. «Төбе би» туралы кезегі келгенде кеңес құрармыз. Түсіндірме сөздігімізден мынаны оқимыз: сүбе —

1. қабырға етегіне біткен, майлы қалың ет(одан әрі мысалдар берілген);
2. (ауыспалы мағына есебінде) маңдай алды, таңдаулы іспеттес мағына жүктейді де, бірнеше мысал келтірілген. Солардың бірі — «Қыпшақтың сүбе биінің бірі — топ жарған шешен Құба би» (I. Есенберлин, Алмас.). Байымдаудың бұл түріне сенсек, сөйлем ішіндегі «сүбе биіміз», алғашқы мағынадан туындаған болып тұр. Енді біз «сүбе би» тұрақты тіркесіндегі «сүбе» сөзінің төркінін іздестіруге тікелей кірісейік. Кейбір түркі тілдері деректеріне зер салғанда мынаны байқаймыз. Якут тілінде «сүбэ», туваларда «сүме» сөздері қазақ тіліндегі «кеңес», «кеңесу» мағыналарында қолданылады. Әрегірек барсақ, моңғолша «зөвлөх», қалмақтарда «сүв-селвч» тұлғалары біздегі «кеңесу», «кеңесші» ұғымдарының орнына жұмсалады. Келтірілген деректердің қайсысы болса да, біздің тіліміздегі «би» сөзімен тіркесте қалыптасқан «сүбе» тұлғасының әуелден-ақ дербес мағынасы болғандығын және шыққан төркіні түркі, моңғол тобындағы тілдер екендігін дәлелдей алса керек.

Сонда «сүбе би» -дің мағынасын қазіргі тұрғыдан түсіндірсек — кеңесші би. Демек, «төбе бидің» кеңесшісі.