Сұлтан епе жер асты мешіті

Сұлтан епе қорымы және жер асты мешіті – Маңғыстау облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген діни сәулет өнері ескерткіші.

Орналасқан жері

Түпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 57 км жерде, Сарытас шығанағына таяу, Сұлтан епе сайының жоғарғы жағында орналасқан.

Кезеңі

Х-ХІХ ғасырлар.

Сипаты, тарихи деректер

Сұлтан епе жерасты мешіті Каспий теңізіне жақын жерде, әктасты жартаста орналасқан. Мешіт жануарлар мен өсімдіктер әлемінің бірегей эндемикалық түрі бар арна болып саналады. Бұл орын мешіт болып салынғанға дейін-ақ ерекше болған тәрізді, себебі мұнда тас дәуірінің бірнеше тұрағы табылды, кейінгі дәуірде түрлі пішіндегі діни нысандардың болғаы байқалады. Мешіт тоғыз бөлмеден тұрады, мешіттің жерасты бөлігіне жалпы кешеннің оңтүстік-батысында орналасқан тек жабық тар бөлме арқылы өтуге болады. Орталық галерея оңаша орналасқан бір бөлмеден басқа шамамен барлық бөлмелерді өзара байланыстырады.
Аңыздарға сүйенсек, әзірет Сұлтан – әулие, суда жүзетіндердің қорғаушысы, балықшылардың қамқоршысы және суға батып бара жатқан адамдардың қорғаушысы. Әзірет Сұлтан маңғыстаулық қазақтардың әңгімелерінде – ортаазиялық дәруіш ақын, Қожа Ахмет Ясауидің оқушысы Хәкім атаның (Сүлейме Бақырғани) ұлы. Дінде әзірет Сұлтан сумен байланысты. Теңіз немесе тұщы су мұнда ерекше символдық мәнге ие: бір жағынан, су – аналық стихия, шөл далада құтқарушы; екінші жағынан – теңіздің сұрапыл да талқандаушы күші. Тағы әзірет Сұлтан – жастар мен ынтызар жандардың қорғаушысы.
Әзірет Сұлтанға қатысты оқиғалар XII ғасырға тиесілі деп есептеледі. Бірақ мешіттің өзін XVI ғасырда Қайролла деген мүрит салған болатын. Оған түсінде әзірет Сұлтан жерасты мешітін салуды бұйырады екен.

1982 жылы бұл нысан ҚазКСР Министрлері кеңесінің шешімімен мемлекеттік есепке және республикалық мәнде қорғауға алынды. 2003 жылы нысанның барлық аумағында А. Астафьев пен М. Калменовтің жетекшілік етуімен археологиялық апатты-құтқару жұмыстары жүргізілді. 2004 жылы «Маңғыстау қайта жаңарту» кәсіпорнының қызметкерлері М. Нұрқабаевтың жетекшілігімен жаңарту жұмыстары жүргізілді.
Әзірет Сұлтанның жерасты мешіті – көптеген саяхатшылар мен құлшылық етушілер үшін маңызды және киелі орындардың бірі.^[1]

Дереккөздер

↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9

[1] Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9

[1]