Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов
Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов (5 тамыз 1922, Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Майбалық ауылы - 9 қараша, 2014, Алматы) — Авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының екі мәрте батыры, «Барыс» орденінің иегері.
| Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Туған күні | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Туған жері |
Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Майбалық, Қазақ АССР, РКФСР[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Қайтыс болған күні | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Қайтыс болған жері | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Мемлекет | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Әскер түрі | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Қызмет еткен жылдары | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атағы |
КСРО Әскери Әуе Күштері, Генерал-майор | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Әскери бөлімі |
144 ГвШАП | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Шайқасы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Марапаттары |
Қазақстан:
КСРО, ТМД:
Басқа елдер:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Өмірбаяны
Арғын тайпасы Қуандық руының Ағыс бұтағынан шыққан.[2][3]
- Аэроклубта тамаша тәжірибеден өтіп, ұстаздарының оң көзіне түскен талапты жігіт Талғатты 1940 жылы Саратов әскери-авиация мектебіне оқуға жібереді. Ондағы қатаң сұрыптаудан жанарының оты бар жігіт аман-есен өтеді.
- Саратовтағы ұшқыштар мектебін екі жыл оқып, сержант шенімен бітірген соң, Чкаловтағы бомбалаушы ұшқыштар мектебін аяқтайды.
- Ал қан майданға аттанар алдында Ижевск қаласынан «ИЛ-2» штурмовигімен ұшуды үйреніп шығады.
- Сол күннен бастап әскерилер арасында «ұшқыш танк» деп аталып кеткен «Илюшаға» басы бүтін бауыр басып, 1942 жылы майданға аттанады. Осы өзі бір көргеннен қатты ұнатқан ұшақпен көк жүзінде 500 сағат болады. 305 рет әскери шабуылға шығып, жау ұясы – Берлинді алуға бірінші болып қатысады. Фашистер өздеріне аяусыз өлім оғын сепкен Талғат мінген ұшақты «Қара ажал» деп атаған. 23 жасында Кеңес Одағының екі мәрте батыры атағын иеленіп, соғыста небір көзсіз ерлік көрсеткен қыран қазақ қан майданнан аман-есен оралады.
- Соғыстан соң әскери әуе академиясын аяқтайды.
- Қазақстанның әскери-әуе күштерінде түрлі басқару қызметінде болады.
- 1956 жылы денсаулығына байланысты демалысқа шығады.
- 1957 жылдан 1970 жылға дейін азаматтық авиацияны басқарып, Алматы, Ақмола, Арқалық, Қызылорда, Қарағанды, Тараз сынды көптеген қалаларда аэропорт салу ісіне өлшеусіз үлес қосады.
- 1968 жылы Мәскеу инженерлік-құрылыс институтын бітіріп, мемлекеттік құрылыс саласында да қызмет атқарып, әсіресе, Алматыдағы небір тамаша зәулім ғимараттардың бой көтеруіне атсалысады.
Қоғамдық қызметі
КСРО Жоғарғы Кеңесінің үш мәрте депутаты болып сайланады.[4]
Марапаттары
КСРО:
- Алтын Жұлдыз медалі Кеңес Одағының Батырлары № 4619
- Алтын Жұлдыз медалі Кеңес Одағының Батырлары № 6554
- Ленин ордені
- Қызыл Ту ордені (2 мәрте - 1943, 1944)
- Александр Невский ордені
- I-ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені (2 мәрте - 1944, 1985)
- II-ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені (1943)
- Қызыл Жұлдыз ордені
- III дәрежелі Даңқ одені
- Медалдары
- Отан ордені (2007)[5]
- I-дәрежелі Даңқ ордені
- «Астанаға 10 жыл» медалі (2008)
Шығармалары
- «Илы атакуют» — Алматы: Қазақстан, 1966.
- «Пике в бессмертие» — Алматы: Жазушы, 2000. — ISBN 5-605-01716-0
- «305 рейдов» — Фрунзе, 1966.
Талғат Бигелдинов туралы шығармалар
- С.Морозов. «Дважды Герой Советского Союза Т.Я. Бегельдинов» (Москва, 1948)
- С.Бакбергенов. «Талғат» (1950)
- «Талғат Бегельдинов» (1965)
- «Отан үшін от кешкен» (1985)
- А.Сергеев. «Звездное небо Талгата» (1997)
- А.Н. Бедельбаев «Тринадцатый, на взлет» . – 1-2 т. Повесть о Бегельдинове Т.Я. ( 2004)
- К.Абенов. «Великая Отечественная война в моей жизни: 60 лет спустя» (2008)
- Б.Омарұлы. «Жүректiң көзi» (2011)[6] қарақат
Талғат Бигелдинов туралы фильмдер
- 2014 — «Әуеге көтерілу» — РОО «Генералдар кеңесі».
Ескерткіштер
- 2021 жылдың 8 мамырында Нұр-Сұлтан қаласында батыр жауынгерге ескерткіш орнатылды.
- Талғат Бигелдиновтің бюсттері Ақтөбеде, Көкшетауда, Бішкекте және Мәскеудегі Ұлы Отан соғысына арналған Орталық мұражайында сақтаулы тұр.
Дереккөздер
- ↑ http://esquire.kz/2239-talgata_begeldinova
- ↑ http://www.enu.kz/ru/press-center/daidjest/35725/ Мұрағатталған 30 қаңтардың 2020 жылы.
- ↑ https://www.zakon.kz/4702701-shutka-chto-vse-kazakhi-prikhodjatsja.html
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
- ↑ Отанымыздың асқақ марапаттары Мұрағатталған 3 ақпанның 2013 жылы.
- ↑ http://www.nlrk.kz/page.php?page_id=57&lang=2&news_id=1650 Мұрағатталған 29 қарашаның 2014 жылы.